Charakterystyka ogólna
Korzeń buraka cukrowego zawiera od 15‑20% sacharozy (cukru), co w przeliczeniu na sucha masę stanowi do 80% masy. Przebieg pogody oraz nawożenie modyfikują zawartość cukru. Burak charakteryzuje się bardzo długim korzeniem głównym, który w fazie dwóch liści sięga do 30 cm, przy drugiej parze liści sięga do 40 cm, a w okresie dojrzałości technologicznej do 2‑3 m. Tak duży wysiłek rośliny na intensywny wzrost korzenia powoduje, że jego uszkodzenie podczas zabiegów pielęgnacyjnych we wczesnych fazach rozwoju ogranicza znacząco jej rozwój.
Burak ma duże wymagania klimatyczne. Równomierne wschody uzyskuje się dopiero w temperaturze gleby 6‑8°C; wytrzymuje przymrozki do -3°C. Lubi dużo światła, dlatego plantacja przez cały okres wegetacji powinna być wolna od chwastów. Głęboki korzeń umożliwia dobre przetrwanie krótkiej suszy. Na niedobór wody jest szczególnie wrażliwy w okresie wschodów oraz intensywnego przyrostu korzenia. Intensywniejsze pobieranie składników pokarmowych rozpoczyna się dopiero w drugiej dekadzie czerwca i trwa do około połowy sierpnia. W okresie od sierpnia do października słoneczna i ciepła pogoda w dzień oraz chłodne noce sprzyjają gromadzeniu dużych ilości cukru.
Może być uprawiany na tym samym polu co 3‑4 lata.
Wymagania glebowe
Burak ma duże wymagania glebowe. Nie lubi gleb podmokłych, zlewnych i zbyt suchych. Może być uprawiany na glebach kompleksów pszennych i żytnich (klasa I-IVb) oraz zbożowo-pastewnym mocnym i pszennym górskim. Na słabszych glebach (klasa IV i nawet V), w wysokiej kulturze nie powinno się stosować uproszczeń i zbyt oszczędnych technologii. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn (pH w 1M KCl powyżej 6,0), zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu.
Wiosną jak najbardziej uprościć uprawki, by ograniczyć straty wody i zniszczyć kiełkujące chwasty. Wyrównać pole włóką lub broną, zastosować przedsiewną dawkę azotu i przykryć nawóz broną z wałem strunowym. Uprawa wiosenna powinna być jak najpłytsza, najlepiej do głębokości siewu. Wysiew nasion możliwie jak najwcześniej, (temperatura gleby powyżej 6°C) w południowo-zachodnich rejonach do 15 kwietnia, w środkowej Polsce 15‑20 kwietnia, a w rejonach północno-wschodnim i podgórskim do 5 maja.
Wymagania pokarmowe
Burak cukrowy ma duże wymagania pokarmowe, ponieważ z plonem 10 t korzeni z odpowiednią masą liści przeciętnie pobiera: 45‑60 kg azotu (N), 18 kg fosforu (P2O5), 60‑75 kg potasu (K2O), 20‑30 kg wapnia (CaO), 15‑20 kg magnezu (MgO), 10‑15 kg sodu (Na2O), 5 kg siarki (S) lub w przeliczeniu na SO3 – 12,5 kg oraz 80‑200 g boru (B), 25‑50 g miedzi (Cu), 300‑400 g manganu (Mn), 2‑7 g molibdenu (Mo) i 150‑250 g cynku (Zn). Wykazuje dużą wrażliwość na niedobór boru i manganu oraz średnią na miedź, molibden i cynk.
Nawożenie
Jeżeli gleba jest bardzo kwaśna (optymalne pH w 1M KCl 5,8‑6,8), to najlepiej wapnować co najmniej z rocznym wyprzedzeniem, ponieważ odczyn gleby po wapnowaniu stabilizuje się około 1 roku. Burak nie lubi gleby świeżo wapnowanej. Poza tym świeżo po wapnowaniu ograniczona jest przyswajalność wielu mikroskładników, na brak których burak reaguje spadkiem plonu. Zaleca się stosować wapno węglanowe lub tlenkowe na ścierń, następnie wymieszać je kultywatorem lub wykonać podorywkę i natychmiast zabronować. W przypadku bardzo niskiej zasobności gleby w magnez lepiej stosować wapno magnezowe, nawet bezpośrednio po przedplonie w niewielkich ilościach – 500‑1000 kg/ha dolomitu. Źle rośnie na glebach ubogich w magnez.
Burak dobrze reaguje na obornik w dawce 30‑35 t/ha. Nie wolno stosować jednorazowo większej dawki. Obornik można stosować tylko jesienią – po zbiorze zbóż, aż do późnej jesieni – i przykryć orką „odwrotką” lub orką zimową. Orki zimowej nie zostawiać w ostrej skibie.
Nawożenie fosforem i potasem jest najbardziej efektywne gdy nawozy są dobrze wymieszane z 10‑20 cm warstwą gleby. Nawozy kompleksowe stosować najlepiej pod orkę zimową. Stosowanie wszystkich nawozów wiosną, łącznie z azotem powoduje powierzchniowe zasolenie gleby, co wpływa na nierównomierne i słabsze wschody. Zalecane dawki uwzględniające nie tylko potrzeby pokarmowe, ale także zasobność gleby, przedstawiono w tabeli.
Zalecane dawki nawozów kompleksowych* pod buraka cukrowego bez obornika w kg/ha
| Nawóz [N:P2O5:K2O:(MgO:SO3)] | Zasobność gleby w fosfor i potas | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| bardzo niska iniska | średnia1 | wysoka i bardzo wysoka | ||||
Przewidywany plon korzeni wt/ha | 35 | 40 | 40 | 50 | 45 | 60 |
POLIFOSKA® KRZEM Zobacz produkt [6:12:34:(10)] |
7003 |
8003 | 530 | 670 | 375 | 500 |
POLIFOSKA® 5 Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)] | 560 | 640 |
425+55 K2 | 535+65 K | 300+75 K | 400+100 K |
POLIFOSKA® 6 Zobacz produkt [6:20:30:(7)] | 420+80 K | 480+95 K | 320+110 K | 400+135 K | 225+115 K | 300+150 K |
POLIDAP® Zobacz produkt [18:46:(5)] + sól potasowa 60 |
185 + 290 |
210 +340 |
140 + 270 |
175 + 335 |
100 + 225 |
130 + 300 |
Zobacz produkt i 110 kg/ha soli potasowej, a przy plonie 50 t korzeni – 400/ha POLIFOSKA® 6Zobacz produkt i 135 kg/ha soli potasowej;1 – jeżeli nie jest znana zasobność gleby, stosować dawki jak dla średniej zasobności, do czasu wykonania analizy gleby;
2 – kg/ha soli potasowej, zawierającej 58‑60% K2O;
3 – niska zasobność gleby powoduje, że aby pokryć potrzeby nawozowe należy stosować dawki, które mogą nadmiernie zasolić glebę. Burak cukrowy wymaga tylko nawozów bardzo wysoko skoncentrowanych.
Zalecane dawki są bardzo oszczędne (minimalne), ale wysoce efektywne, a stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.
Uprawa buraka cukrowego bez obornika na glebie o bardzo niskiej i niskiej zasobności gleby jest bardzo zawodna, dlatego należy zwiększyć nawożenie już pod przedplon.
Ważny wybór nawozu
Ze względu na około 3‑4 -krotnie większe pobieranie potasu niż fosforu przez buraka, zaleca się stosować nawóz kompleksowy o jak najszerszym stosunku fosforu do potasu (P:K), czyli: POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt (P:K-1:2,8), POLIFOSKA® 5Zobacz produkt.
W przypadku uprawy na oborniku, szczególnie bydlęcym lub na gnojowicy, gnojówce, które są bogatym źródłem potasu, można stosować nawóz kompleksowy o węższym stosunku P:K, czyli 1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt).
Nawożenie azotem
Burak wymaga stosowania około 50 kg azotu na każde 10 ton korzeni, to znaczy, by uzyskać plon 40‑50 ton należy zabezpieczyć minimum 200‑250 kg N/ha. Powinien być wykonany dokładny bilans azotu w glebie. W naszych warunkach burak pobiera z zapasów glebowych 30‑80 kg azotu, czyli zalecana dawka wynosi 130‑220 kg N/ha. W uprawie na oborniku dawkę można zmniejszyć o 50‑70 kg, a więc stosować od 90 do 150 kg N/ha.
Przykładowe dawki nawozów azotowych do nawożenia buraka cukrowego bez obornika w kg/ha*
| Termin i forma nawozu | Potrzeby nawożenia azotem | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| duże i bardzo duże | średnie1 | bardzo małe i małe | ||||
| Przewidywany plon korzeni w t/ha | 35 | 40 | 40 | 50 | 45 | 60 |
| N-1 wiosną przedsiewnie: saletra amonowa lub RMS 28, albo saletrzak z borem | 150 180 | 150 180 | 150 180 | 150 180 | 150 180 | 150 180 |
| N-2 druga dawka, w dwóch terminach faza 2‑4 i 6‑8 liści: saletra amonowa lub mocznik | 365 270 | 440 325 | 380 280 | 515 380 | 380 280 | 560 415 |
1 – jeżeli występują problemy z oceną potrzeb nawożenia azotem zaleca się dawki w wysokości jak dla średnich potrzeb nawożenia.
Przedsiewnie zaleca się stosować jak najmniejszą część, do 40% dawki azotu. Im wyższą dawkę azotu zastosujemy przedsiewnie, tym będą gorsze wschody i rozwój korzenia. Azot zaleca się stosować jak najwcześniej, już 14‑21 dni przed siewem nasion buraka, w dawce do 50‑60 kg N/ha. Dlaczego tak należy postępować? Otóż azot, a głównie zawarta w nawozach forma amonowa (saletra amonowa, saletrzak, mocznik, RSM), w warunkach gleb o odczynie zbliżonym do obojętnego (a taki odczyn lubi burak cukrowy), gleb świeżo wapnowanych lub przewapnowanych wpływa toksycznie na kiełki buraka, co może powodować zmniejszenie obsady roślin. Z kolei forma saletrzana bardzo ogranicza rozwój korzenia. Najbardziej bezpieczne jest w związku z tym stosowanie azotu pogłównie, od fazy dwóch liści właściwych, (korzeń jest już na głębokości około 30 cm) na suche liście, możliwie przed spodziewanym deszczem.
Pozostałą część azotu wysiewać, gdy rośliny mają 2‑6‑8 liści, najlepiej 2-krotnie, do końca czerwca. Im później stosuje się pogłównie azot, tym bardziej może się zwiększać plon liści, a nie korzeni oraz może – gdy jest zimne i mokre lato – obniżać się w nich zawartość cukru. Pogłównie zaleca się stosować saletrę amonową lub mocznik, na suche liście.
Dokarmianie dolistne
Burak cukrowy reaguje bardzo dobrze na dokarmianie dolistne mocznikiem. Można stosować 6% wodny roztwór mocznika, czyli 6 kg masy mocznika w 100 litrach wody i siarczan magnezu oraz mikroskładniki. Ciecz robocza nie powinna być zbyt zimna, bo burak jest szczególnie wrażliwy na „szok termiczny”. Różnica pomiędzy temperaturą powietrza i roztworu nie powinna być większa jak 10‑12°C. Zaleca się oprysk drobnokroplisty od fazy 8 liści właściwych do zwarcia rzędów, w odstępach co 8‑12 dni. Stosować co najmniej dwukrotnie nawóz mikroskładnikowy, szczególnie z borem i manganem, a w uprawie bez obornika, na glebach o wyższym odczynie, na słabszych stanowiskach także miedź, molibden i cynk.
Przyorując liście buraczane pozostawia się w glebie średnio na każde 10 ton korzeni 30 kg azotu (N), 8 kg fosforu (P2O5) i 50 kg potasu (K2O), czyli przy średnim plonie 40 ton korzeni stanowi to średnio 120 kg azotu, 32 kg fosforu i 200 kg potasu, a więc tyle, ile stosujemy z pełną dawką obornika bydlęcego, co powinno być uwzględnione przy ustalaniu dawki nawozu pod następną roślinę.
Wpływ nawożenia na jakość korzeni
Nawożenie fosforem, potasem i magnezem zwiększa odporność buraka na czynniki chorobotwórcze i stres wodny, a także wpływa na tworzenie i gromadzenie cukru w korzeniach. Z punktu widzenia przemysłu cukrowniczego najważniejsze cechy jakościowe surowca to: zawartość suchej masy i sacharozy, wydajność cukru, zawartość cukrów redukujących, niebiałkowych związków azotu (a-aminowy i betaina), zawartość rozpuszczalnego popiołu, w tym głównie potasu i sodu. Zbilansowane nawożenie fosforem, potasem i magnezem najczęściej poprawia parametry jakościowe, natomiast nadmierne lub zbyt późno stosowane nawożenie azotem może obniżać jakość technologiczną korzeni. Na parametry technologiczne korzeni zawsze bardziej wpływa przebieg pogody i dobór odmiany, jak intensywne, ale prawidłowe nawożenie.
