Burak pastewny

Charakterystyka ogólna

Burak pastewny charakteryzuje się bardzo długim korzeniem głównym, który w fazie dwóch liści sięga do 30 cm, przy drugiej parze liści do 40 cm. Uszkodzony korzeń podczas zabiegów pielęgnacyjnych, we wczesnych fazach rozwoju ogranicza znacznie rozwój rośliny.

Burak ma duże wymagania klimatyczne. Równomierne wschody uzyskuje się dopiero w temperaturze 5‑8°C, wytrzymuje przymrozki do -3°C. Lubi dużo światła, dlatego plantacja przez cały okres wegetacji powinna być wolna od chwastów. Głęboki korzeń umożliwia dobre przetrwanie krótkiej suszy. Na niedobór wody jest szczególnie wrażliwy w okresie wschodów oraz intensywnego przyrostu korzenia. Intensywniejsze pobieranie składników pokarmowych rozpoczyna się dopiero w drugiej dekadzie czerwca i trwa do około połowy sierpnia.

Może być uprawiany na tym samym polu co 3‑4 lata.

Wymagania glebowe

Burak pastewny ma tak duże wymagania glebowe jak cukrowy. Nie lubi gleb podmokłych, zlewnych oraz zbyt suchych. Może być uprawiany na glebach kompleksów pszennych i żytnich (klasa I-IVb) oraz zbożowo-pastewnym mocnym i pszennym górskim. Na słabszych glebach (klasa IV i nawet V), w wysokiej kulturze nie powinno się stosować uproszczeń i zbyt oszczędnych technologii. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn (pH w 1M KCl powyżej 5,8), zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu.

Wiosną jak najbardziej uprościć uprawki, by ograniczyć straty wody, a jednocześnie zniszczyć kiełkujące chwasty. Wyrównać pole włóką lub broną, zastosować przedsiewną dawkę azotu i przykryć nawóz broną z wałem strunowym. Uprawa wiosenna powinna być jak najpłytsza, najlepiej do głębokości siewu nasion. Wysiew nasion możliwie jak najwcześniej, (temperatura gleby powyżej 6°C) w południowo-zachodnich rejonach do 15 kwietnia, w środkowej Polsce 15‑20 kwietnia, a w rejonach północno-wschodnim i podgórskim do 5 maja.

Wymagania pokarmowe

Burak pastewny ma duże wymagania pokarmowe, ponieważ z plonem 10 t korzeni z odpowiednią masą liści przeciętnie pobiera: 25‑35 kg azotu (N), 12 kg fosforu (P₂O₅), 45‑70 kg potasu (K₂O), 10‑18 kg wapnia (CaO), 8‑10 kg magnezu (MgO), 4 kg siarki (S) lub w przeliczeniu na SO₃ – 10 kg oraz 70 g boru (B), 25 g miedzi (Cu), 240 g manganu (Mn), 1,5 g molibdenu (Mo) i 135 g cynku (Zn). Wykazuje dużą wrażliwość na niedobór boru i manganu oraz średnią na miedź, molibden i cynk.

Nawożenie

Jeżeli gleba jest bardzo kwaśna (optymalne pH w 1M KCl 5,8‑6,8), to najlepiej wapnować co najmniej z rocznym wyprzedzeniem, ponieważ odczyn gleby po wapnowaniu stabilizuje się około 1 roku. Burak nie lubi gleby świeżo wapnowanej, ze względu na ograniczoną wówczas przyswajalność większości mikroskładników, na brak których roślina reaguje spadkiem plonu. W przypadku bardzo niskiej zasobności gleby w magnez zaleca się stosować wapno magnezowe, nawet bezpośrednio po przedplonie w niewielkich ilościach – 500‑1000 kg/ha dolomitu. Źle rośnie na glebach ubogich w magnez.

Nawożenie organiczne

Burak pastewny dobrze reaguje na obornik w dawce 30‑35 t/ha. Nie wolno stosować jednorazowo większej dawki. Obornik można stosować tylko jesienią (wiosną stosować pod kukurydzę)- po zbiorze zbóż, aż do późnej jesieni – i przykryć orką „odwrotką” lub orką zimową. Orki zimowej nie zostawiać w ostrej skibie.

Z dawką 30 t obornika bydlęcego wprowadzamy 150 kg azotu, 90 kg fosforu i około 200 kg potasu i burak pastewny wykorzysta około 60‑70 kg azotu, 25 kg fosforu i 120 kg potasu. Obornik pokrywa wymagania pokarmowe buraka (plon 60 t z ha) na poziomie około 35% azotu i fosforu oraz prawie 50% potasu. Stosując obornik, dawki nawozów mineralnych zmniejszamy, do wielkości zalecanych dla bardzo wysokiej zasobności gleby.

Jeżeli dysponujemy jeszcze gnojówką, to zastosowanie 20 m³ na hektar wiosną (nie na zbyt wilgotną glebę, bo nie wolno gleby podtopić) jest dodatkowo źródłem 80 kg azotu i 160 kg potasu. Gnojówka prawie nie zawiera fosforu. Łącznie daje to dawkę 140‑150 kg azotu i 280 kg potasu, czyli zapewnia około 75% dawki azotu, 50% fosforu i całą dawkę potasu.

W gospodarstwach dysponujących gnojowicą zastosowanie dawki 25 m³ jesienią i 25 m³ wiosną pokrywa wymagania buraka względem fosforu i potasu. Uzupełnienia wymaga tylko nawożenie azotem.

Nawożenie mineralne

Nawożenie fosforem i potasem jest najbardziej efektywne gdy nawozy są dobrze wymieszane z 10‑20 cm warstwą gleby. Nawozy kompleksowe stosować najlepiej pod orkę zimową. Stosowanie wszystkich nawozów wiosną, łącznie z azotem powoduje powierzchniowe zasolenie gleby, co wpływa na nierównomierne i słabe wschody.

Zalecane dawki, uwzględniające nie tylko wymagania pokarmowe, ale także zasobność gleby, przedstawiono w tabeli.

Zalecane dawki nawozów kompleksowych* pod buraka pastewnego na oborniku lub gnojowicy w kg/ha

Nawóz [N:P2O5:K2O:(MgO:SO3)]	Zasobność gleby w fosfor i potas
	bardzo niska i niska			średnia1				wysoka i bardzo wysoka
Przewidywany plon korzeni w t/ha	45	55		50		60		55		80
POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt [6:12:34:(10)]	450	550		290		350		185		265
POLIFOSKA® 5Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)]	360+60 K	440+75 K		230		280		145		215
POLIFOSKA® 6Zobacz produkt [6:20:30:(7)]	270+100 K	330+130 K		175+90 K		210+105 K		110		160
POLIDAP®Zobacz produkt [18:46:(5)] + sól potasowa 60	120 +240	145 +290		75 +165		90 +200		50 + 80		70 + 120

Zalecane dawki są bardzo oszczędne (minimalne), ale wysoce efektywne, a stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.

Uprawa buraka pastewnego bez obornika na glebie o bardzo niskiej i niskiej zasobności gleby jest bardzo zawodna.

Ważny wybór nawozu

Ze względu na około 3‑4 -krotnie większe pobieranie potasu niż fosforu przez buraka, zaleca się stosować nawóz kompleksowy o jak szerszym stosunku fosforu do potasu (P:K), czyli: POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt (P:K-1:2,8), POLIFOSKA® 5Zobacz produkt.

W przypadku uprawy na oborniku, szczególnie bydlęcym lub gnojowicy, które są bogatym źródłem potasu, można stosować nawóz kompleksowy o węższym stosunku P:K, czyli 1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt).

Nawożenie azotem

Burak pastewny wymaga stosowania około 30 kg azotu na każde 10 ton korzeni, to znaczy, by zabezpieczyć plon 60 t korzeni należy stosować 180 kg N/ha. W naszych warunkach burak pobiera z zapasów glebowych 30‑50 kg azotu, czyli zalecana dawka wynosi 130‑150 kg N/ha. W uprawie na oborniku dawkę można zmniejszyć o 50‑70 kg, czyli w formie nawozów mineralnych stosować od 80 do 130 kg N/ha.

Przedsiewnie zaleca się stosować jak najmniejszą część, do 40% dawki azotu. Wskazane jest stosować azot jak najwcześniej, już 14‑21 dni przed siewem buraka w dawce 40‑60 kg N/ha. Zaleca się zastosować przedsiewnie około 120‑170 kg/ha saletry amonowej lub 140‑200 kg/ha saletrzaku, najlepiej z borem. W przypadku stosowania obornika, gnojowicy lub gnojówki nawożenie azotem można rozpocząć po wschodach buraka (2‑4 liście).

Przykładowe dawki nawozów azotowych do nawożenia buraka pastewnego na oborniku lub gnojowicy w kg/ha*

Termin i forma nawozu	Potrzeby nawożenia azotem
	duże i bardzo   duże				średnie1				bardzo małe i małe
Przewidywany plon korzeni w t/ha	45		55		50		60		55		80
N-1   wiosną przedsiewnie2:            saletra amonowa          lub RMS 28, albo saletrzak z borem	90 110		90 110		90 110		90 110		0 0		0 0
N-2   druga dawka, faza 4 i 6‑8 liści:                            saletra amonowa                            lub mocznik	135 100		190 140		130 100		180 130		160 120		235 175

Azot, a głównie zawarta w nawozie forma amonowa (saletra amonowa, saletrzaki, mocznik, RSM), w warunkach gleb świeżo wapnowanych lub przewapnowanych wpływa toksycznie na kiełki buraka, co może powodować zmniejszenie obsady roślin. Z kolei forma saletrzana bardzo ogranicza rozwój korzenia. Najbardziej bezpieczne jest w związku z tym stosowanie azotu pogłównie, możliwie przed spodziewanym deszczem.

Pogłówną część azotu (N-2) wysiewać, gdy rośliny mają co najmniej 4 liście, nie później jak do połowy lipca. Im później stosuje się pogłównie azot, tym bardziej może wpływać na plon liści, a nie korzeni. Pogłównie najlepiej stosować saletrę amonową lub mocznik, na suche liście, przed spodziewanym deszczem.

Dokarmianie dolistne

Burak reaguje dobrze na dokarmianie dolistne mocznikiem. Zaleca się stosować 6% wodny roztwór mocznika, czyli 6 kg masy mocznika w 100 litrach wody i siarczan magnezu oraz mikroskładniki.Ciecz robocza nie powinna być zbyt zimna, bo burak jest szczególnie wrażliwy na „szok termiczny”. Różnica pomiędzy temperaturą powietrza i roztworu nie powinna być większa jak 10‑12°C. Oprysk drobnokroplisty można wykonywać od fazy 8 liści właściwych do zwarcia rzędów, w odstępach co 8‑12 dni. Zaleca się stosować co najmniej dwukrotnie nawóz mikroskładnikowy, szczególnie z borem i manganem, a w uprawie bez obornika, na glebach o wyższym odczynie oraz na słabszych stanowiskach także miedź, molibden i cynk.

Przyorując liście buraczane, pozostawia się w glebie średnio na każde 10 ton korzeni 18 kg azotu (N), 4,5 kg fosforu (P₂O₅) i 25 kg potasu (K₂O), czyli przy plonie 60 ton stanowi to 108 kg azotu, 27 kg fosforu i 150 kg potasu, co powinno być uwzględnione przy ustalaniu dawki nawozu pod następną roślinę.

Wpływ nawożenia na jakość korzeni

Nawożenie fosforem, potasem i magnezem zwiększa odporność roślin na czynniki chorobotwórcze i stres wodny. Składniki te wpływają na tworzenie i gromadzenie białka i cukrów w korzeniach. Azot powoduje wzrost zawartości białka w korzeniach, jednak zwiększanie jego zawartości nadmiernymi dawkami nawozu nie jest wskazane, ponieważ skład aminokwasowy i wartość białka ulega wówczas pogorszeniu. Podobnie nadmierne nawożenie potasem jest niewskazane ze względu na możliwość obniżania jakości korzeni buraka. Nadmiar azotu i potasu wpływa na większe uwodnienie korzeni, a więc gorsze ich przechowywanie.