Koniczyna czerwona

Charakterystyka ogólna

Koniczyna czerwona to roślina o bardzo silnym, głębokim do kilku metrów, palowym systemie korzeniowym. Cechą charakterystyczną jest tworzenie zgrubienia górnej części korzenia, czyli szyjki korzeniowej, jako organu spichrzowego. Zagłębiona w glebie na kilka centymetrów szyjka korzeniowa decyduje o zimotrwałości koniczyny. W okresie jesieni w szyjce powstają zawiązki pączków, z których wiosną wyrastają nowe pędy. Stan szyjki korzeniowej decyduje o trwałości plantacji i wielkości plonów. By jej nie uszkodzić, nie powinno się używać ciężkiego sprzętu i bijakowych mechanizmów tnących oraz kosić na wysokość 5‑8 cm. Aby szyjka dobrze regenerowała się, zaleca się raz w roku opóźnić zbiór koniczyny do fazy kwitnienia.

Koniczyna czerwona jest rośliną mało odporną na susze, pomimo bardzo głębokiego systemu korzeniowego. W warunkach chłodnej i wilgotnej pogody koniczyna lepiej rośnie i wolniej się starzeje. Wysoka temperatura i susza powoduje jej skarlenie oraz przyspiesza kwitnienie. Dobrze rośnie w rejonach o wyższych opadach, w rejonie południowym i południowo-wschodnim, gorzej w pasie środkowym kraju, najgorzej na Pomorzu i Mazurach.

Jest rośliną o właściwościach fitosanitarnych i fitomelioracyjnych.

Roślina ciepłolubna, dobrze kiełkuje w wilgotnej glebie o temperaturze około 8‑10°C i siana płytko, na głębokość tylko 1‑2 cm. Można wsiewać w jęczmień lub owies, albo w czystym siewie, od połowy kwietnia. Na początku zimy wykazuje małą mrozoodporność, dlatego wczesne mrozy bez okrywy śnieżnej powodują jej wymarzanie. Koniczyna czerwona gorzej znosi zimy jak lucerna.

Stanowi cenną wysokobiałkową paszę, bo zawiera 15‑20% białka i 23‑30% włókna w zależności od fazy zbioru. Im koniczyna młodsza, tym zawiera więcej białka, a mniej włókna. W wyższych temperaturach mniejsza jest zawartość białka, a wyższa włókna. Zawartość substancji antyżywieniowych (fitoestrogenów) u młodych nieprzeżuwaczy może obniżać płodność.

Wymagania glebowe

Koniczyna ma znacznie mniejsze wymagania glebowe jak lucerna. Ważne jest, by zabezpieczyć jej dostateczną ilość wilgoci. Wymaga gleb o uregulowanym odczynie, (toleruje gleby lekko kwaśne) bogatych w wapń, przewiewnych, szybko nagrzewających się i przepuszczalnych. Nie lubi gleb zbyt zwięzłych, o nieprzepuszczalnym podłożu i wysokim poziomie wody gruntowej. Najlepszymi są gleby kompleksów pszennych, zbożowo-pastewnego mocnego i górskiego pszennego oraz zbożowego (klasa I-IV). Można ją także uprawiać na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego (klasa III-IV). Gleby żytnie słabe nie nadają się pod uprawę koniczyny, ze względu na niedobór wody. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn, (pH w 1M KCl powyżej 5,8), zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu.

Wymagania pokarmowe

Koniczyna czerwona jako roślina motylkowa współżyje z bakteriami brodawkowymi i za ich pomocą może korzystać z azotu znajdującego się w powietrzu. W związku z tym nawożenie azotem jest ograniczone.Bardzo dobrze wykorzystuje trudniej dostępne składniki pokarmowe. Z plonem 10 t zielonki przeciętnie pobiera: 55 kg azotu (N), 13 kg fosforu (P₂O₅), 50‑60 kg potasu (K₂O), 35‑40 kg wapnia (CaO), 7‑8 kg magnezu (MgO), 10 kg siarki (S) lub w przeliczeniu na SO₃ – 25 kg, 40‑60 g boru (B), 15‑20 g miedzi (Cu), 130‑180 gmanganu (Mn), 1,5‑2 g molibdenu (Mo) i 90‑160 g cynku (Zn). Pobiera duże ilości mikroskładników i na ich niedobór jest średnio wrażliwa.

Nawożenie

Nawet jeżeli gleba ma niewiele niższy odczyn od optymalnego (przy pH w 1M KCl poniżej 5,8), stosować wapnowanie pod przedplon lub bezpośrednio przed jej uprawą, po zbiorze zboża, na ściernisko. Nie wymaga gleb o tak wysokim odczynie jak lucerna, ale bardzo dobrze reaguje na wapnowanie. W przypadku optymalnego odczynu i niskiej zasobności gleby w magnez zaleca się po zbiorze przedplonu stosować wapno magnezowe w ilościach – 500‑1000 kg/ha dolomitu. Koniczyna źle rośnie na glebach ubogich w magnez, a plantacja gorzej zimuje i szybciej wypada. Bardzo dobre zaopatrzenie koniczyny w magnez jest jednym z podstawowych warunków jej trwałości.

Zaleca się dodatkowe zaprawianie nasion nitraginą i związkami molibdenu, na przykład molibdenianem amonu.

Przed założeniem plantacji nawozić fosforem i potasem w dawce pokrywającej potrzeby rośliny ochronnej i koniczyny. Dawkę nawozów kompleksowych pod roślinę ochronną (jęczmień jary lub owies) zwiększyć o co najmniej 50%. Nawozy kompleksowe dobrze wymieszać z orną warstwą gleby, dlatego stosować je pod orkę zimową. Wiosenne ich stosowanie powoduje przesuszanie gleby. Wiosną powinno się zastosować, tylko jednorazowo przed siewem zboża ochronnego, azot w dawce do 60 kg/ha, najlepiej w formie saletry amonowej lub saletrzaku. W latach pełnego użytkowania nawozy kompleksowe stosować wczesną wiosną, przed bronowaniem plantacji.

Dawki uwzględniające nie tylko wymagania pokarmowe, ale także zasobność gleby, zalecane do stosowania w pierwszym i ewentualnie drugim roku pełnego użytkowania (2. i 3. rok uprawy) przedstawiono w tabeli. Ponieważ koniczyna czerwona jest praktycznie rośliną dwuletnią, dlatego w drugim roku pełnego użytkowania uzyskuje się 1‑2 pokosy, następnie przyoruje, by przygotować stanowisko pod rzepak lub zboże ozime.

Zalecane dawki nawozów kompleksowych* do corocznego nawożenia koniczyny czerwonej w latach pełnego użytkowania w kg/ha

Nawóz [N:P2O5:K2O:MgO:SO3)]	Zasobność gleby w fosfor i potas
	bardzo niska i niska				średnia1				wysoka i bardzo wysoka
Przewidywany plon zielonki w t/ha	30		35		40		45		45		55
POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt [6:12:34:(10)]	375		440		400		450		300		370
POLIFOSKA® 5Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)]	300+125 K		350+145 K		320+105 K		360+120 K		240+70 K		290+85 K
POLIFOSKA® 6Zobacz produkt [6:20:30:(7)]	225+165 K		260+190 K		240+145 K		270+165 K		180+100 K		220+120 K
POLIDAP®Zobacz produkt [18:46:(5)] + sól potasowa 60	100 + 275		115 + 320		105 + 265		117 + 300		80 + 185		95 +230

Zalecane dawki są bardzo oszczędne (minimalne), ale wysoce efektywne, a stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.

Ważny wybór nawozu

Ze względu na około 3‑4 -krotnie większe pobieranie potasu niż fosforu przez koniczynę czerwoną, zaleca się stosować nawóz kompleksowy o jak najszerszym stosunku fosforu do potasu (P:K), czyli: POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt (P:K-1:2,8) lub POLIFOSKA® 5Zobacz produkt. Jeżeli stosujemy nawóz kompleksowy o węższym stosunku P:K, czyli 1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt), powinno się po pierwszym pokosie zastosować dodatkowo potas.

Wiosenna startowa dawka azotu

W roku/latach pełnego użytkowania koniczyny czerwonej wiosenna dawka azotu powinna wynosić 25‑50 kg N/ha. Uwzględniając azot zawarty w zastosowanych nawozach wieloskładnikowych najlepiej wiosną zastosować azot szybciej działający. Zaleca się stosować azot w formie saletry amonowej lub bogatego w siarkę Saletrosanu, ponieważ koniczyna pobiera bardzo dużo siarki i reaguje na nią wzrostem plonu.

Bardzo wysoką efektywność wykazuje dokarmianie dolistne koniczyny. Nie dokarmia się jej dolistnie azotem (mocznikiem), lecz magnezem i siarką (do 5% roztwór siedmiowodnego siarczanu magnezu) oraz mikroskładnikami, głównie borem, manganem i molibdenem, w kilka dni po zbiorze pokosu. Poza poprawą wegetacji roślin jest to okazja do zwiększenia zawartości w paszy wielu ważnych dla zwierząt mikroskładników, a więc nie tylko miedzi, cynku czy manganu, ale także kobaltu, jodu.

W resztkach po przyoraniu koniczyny znajduje się w glebie na powierzchni hektara 70‑120 kg azotu.

Wpływ nawożenia na jakość zielonki

Nawożenie fosforem, potasem i magnezem zwiększa odporność roślin na czynniki chorobotwórcze, stres wodny i na mrozy. Składniki te wpływają na tworzenie i gromadzenie białka i węglowodanów w plonie. Duży wpływ na zawartość białka i skład aminokwasowy wykazuje mangan i molibden. O jakości plonu decyduje najbardziej faza zbioru i pokos. Im koniczyna później jest koszona, tym zawiera mniej białka, a więcej włókna. Nadmierne nawożenie potasem, borem i molibdenem może powodować zbyt duże gromadzenie tych składników w roślinie, co może pogorszyć jakość paszy. O jakości plonu decyduje także ilość opadów.