Charakterystyka ogólna
Kukurydza jest rośliną o dużych wymaganiach cieplnych. Równomierne wschody uzyskuje się dopiero w temperaturze 9‑10°C, ale kiełkuje już w glebie o temperaturze 6°C. Wytrzymuje przymrozki do -3°C. Jest rośliną o małych wymaganiach wodnych w porównaniu do innych roślin, jednak na wyprodukowanie tak dużej masy plonu wymaga dużo wilgoci. Mając bardzo głęboki i silnie rozwinięty system korzeniowy, kukurydza potrafi dobrze znosić okresowe niedobory wody. Największe potrzeby wodne wykazuje w okresie kwitnienia, czyli w lipcu i na początku sierpnia. W okresie dojrzewania sucha i słoneczna pogoda poprawia jej jakość, a jakościowo dobry plon powinien zawierać ponad 30% suchej masy.
Kukurydza może być uprawiana w monokulturze przez kolejne 3‑4 lata.
Wymagania glebowe
Kukurydza nie lubi gleb podmokłych, zimnych, bardzo ciężkich ilastych i zbyt suchych. Z powodzeniem udaje się na glebach lekkich oraz torfach niskich, gdzie często występuje niedobór miedzi. Może być uprawiana na glebach kompleksów pszennych i żytnich (klasa I-IVb), zbożowo-pastewnych oraz górskim pszennym i zbożowym. Na glebach lekkich, na których udaje się ziemniak, w warunkach prawidłowego nawożenia, daje wyższy plon od innych zbóż. Na słabszych glebach, w wysokiej kulturze nie powinno się stosować uproszczeń i zbyt oszczędnych technologii. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn (pH w 1M KCl powyżej 5,5), zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu.
Wiosną jak najbardziej ograniczyć uprawki, by uniknąć strat wody, a zniszczyć kiełkujące chwasty. Wyrównać pole włóką lub broną, zastosować przedsiewne dawki nawozów i przykryć nawozy broną z wałem strunowym. Wysiew nasion możliwie jak najwcześniej, w drugiej połowie kwietnia w południowo-zachodnich rejonach kraju, od 25 kwietnia do 5 maja w południowo-wschodnich, do 10 maja w pozostałych. Im wcześniej jest zasiana, tym lepiej się ukorzeni i rozkrzewi, a więc i lepiej plonuje.
Wymagania pokarmowe
Kukurydza pobiera duże ilości składników pokarmowych i wody z gleby. Z plonem 10 t zielonki przeciętnie pobiera: 38 kg azotu (N), 16 kg fosforu (P2O5), 45 kg potasu (K2O), 20 kg wapnia (CaO), 12 kg magnezu (MgO), 5 kg siarki (S) lub w przeliczeniu na SO3 – 12,5 kg oraz 17 g boru (B), 13 g miedzi (Cu), 150 g manganu (Mn), 1,5 g molibdenu (Mo) i 150 g cynku (Zn). Wykazuje dużą wrażliwość na niedobór cynku oraz średnią na niedobór boru, manganu i miedzi.
Kukurydza uprawiana na silos powoduje znaczne ubożenie gleby z próchnicy, dlatego nawozy naturalne (obornik, gnojówką i gnojowica) należy w pierwszej kolejności stosować pod kukurydzę na silos. Kukurydza najlepiej wykorzystuje składniki pokarmowe z nawozów naturalnych.
Nawożenie
Jeżeli gleba jest bardzo kwaśna, zaleca się po zbiorze przedplonu zastosować wapno węglanowe na ścierń. W przypadku bardzo niskiej zasobności gleby w magnez najlepiej stosować wapno magnezowe, nawet niewielkie ilości – 300‑600 kg/ha dolomitu. Kukurydza pobiera bardzo dużo magnezu i wyjątkowo źle rośnie na glebach ubogich w magnez.
Nawożenie organiczne
Najlepszym terminem stosowania obornika jest jesień, ale dobrym jest także wiosna. Z dawką 30 t obornika bydlęcego wprowadzamy 150 kg azotu, 90 kg fosforu i około 200 kg potasu i kukurydza wykorzysta około 60‑70 kg azotu, 25 kg fosforu i 120 kg potasu. Obornik pokrywa wymagania pokarmowe kukurydzy na poziomie około 35% azotu i fosforu oraz około 50% potasu. Stosując obornik, dawki nawozów mineralnych zmniejszamy, do wielkości zalecanych dla bardzo wysokiej zasobności gleby.
Jeżeli dysponujemy jeszcze gnojówką, to zastosowanie 20 m3 na hektar w kwietniu (nie na zbyt wilgotną glebę, bo nie wolno gleby podtopić) daje nam dodatkowo 80 kg azotu i 160 kg potasu. Gnojówka prawie nie zawiera fosforu. Łącznie daje to dawkę 140‑150 kg azotu i 280 kg potasu, czyli zapewnia około 75% dawki azotu, 35% fosforu i całą dawkę potasu.
W gospodarstwach dysponujących gnojowicą zastosowanie dawki 25 m3 jesienią i 25 m3 późna wiosną pokrywa wymagania kukurydzy względem fosforu i potasu. Uzupełnienia wymaga tylko nawożenie azotem (pogłównie), a na glebach o niższej zasobności w fosfor, także startowo, współrzędnie do 100 kg/ha POLIDAPU®.
Nawożenie mineralne
Ze względu na duże wymagania pokarmowe kukurydzy nawożenie musi być bardzo dokładnie zbilansowane.
Nawożenie fosforem i potasem jest najbardziej efektywne gdy nawozy są dobrze wymieszane z 10‑20 cm warstwą gleby. Nawozy kompleksowe stosować najlepiej pod orkę – jesienią lub na glebach lżejszych – pod uprawki przedsiewne, 7‑10 dni przed siewem ziarna. Dawki nawozów, w zależności od zasobności gleby i przewidywanego plonu, przedstawiono w tabeli.
Zalecane dawki nawozów kompleksowych do nawożenia kukurydzy na silos w kg/ha*
| Nawóz [N:P2O5:K2O:(MgO:SO3)] | Zasobność gleby w fosfor i potas | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| bardzo niska i niska | średnia1 | wysoka i bardzo wysoka | ||||
| Przewidywany plon zielonki w t/ha | 35,0 | 45,0 | 40,0 | 50,0 | 45,0 | 60,0 |
POLIFOSKA® KRZEM Zobacz produkt [6:12:34:(10)] | 4703 | 600 | 400 | 500 | 260 | 350 |
POLIFOSKA® 5 Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)] | 370 | 480 | 320 | 400 | 210 | 260 |
POLIFOSKA® 6 Zobacz produkt [6:20:30:(7)] | 280+120 K2 | 360+160 K | 240+80 K | 300+100 K | 160+70 K | 210+95 K |
POLIDAP® Zobacz produkt [18:46:(5)] + sól potasowa 60 | 120 + 260 | 155 + 340 | 105 + 200 | 130 + 250 | 70 +150 | 90 +200 |
Zobacz produkt, a przy plonie 50 t zielonki – 400 kg/ha POLIFOSKA® 5Zobacz produkt;1 – jeżeli nie jest znana zasobność gleby, stosować dawki jak dla średniej zasobności, do czasu wykonania analizy gleby;
2 – kg/ha soli potasowej, zawierającej 58‑60% K2O;
3 – niska koncentracja składnika powoduje, że aby pokryć potrzeby nawozowe należy stosować dawki mogące nadmiernie zasolić glebę. Kukurydza wymaga tylko nawozów bardzo wysoko skoncentrowanych.
Zalecane dawki są bardzo oszczędne (minimalne), ale wysoce efektywne, a stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.
W warunkach niskich wiosennych temperatur kukurydza bardzo słabo pobiera fosfor, co powoduje jej zaczerwienienie i zahamowanie wzrostu. Dlatego zaleca się nawożenie startowe w ilości 100‑150 kg/ha fosforanu amonu, czyli POLIDAP®Zobacz produkt, wykorzystując specjalne siewniki do współrzędnego siewu ziarna i nawozu. Dla bezpieczeństwa wschodzących roślin współrzędnie powinno stosować się tylko mało ruchome w glebie składniki, czyli amonową formę azotu i fosfor. Obecnie zaleca się do nawożenia współrzędnego wiele stosunkowo nisko skoncentrowanych nawozów, w których fosforu jest niewiele. Nawozy takie stosowane współrzędnie w dawkach ponad 200 kg/ha są źródłem poważnego lokalnego zasolenia gleby i mogą wywoływać lokalną suszę fizjologiczną. Efektywne i bezpieczne jest zatem stosowanie małych dawek (do 150 kg/ha) POLIDAP®Zobacz produkt– fosforanu amonu.
Ważny wybór nawozu
Ze względu na około 3-krotnie większe pobieranie potasu niż fosforu przez kukurydzę, zaleca się stosować nawóz kompleksowy o jak najszerszym stosunku fosforu do potasu (P:K), czyli: POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt (P:K-1:2,8), POLIFOSKA® 5Zobacz produkt.
W przypadku uprawy na oborniku, szczególnie bydlęcym lub gnojowicy, które są bogatym źródłem potasu, można stosować nawóz kompleksowy o węższym stosunku P:K, czyli 1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt).
Nawożenie azotem
Kukurydza na każde 10 t zielonki pobiera 38, nawet do 50 kg azotu. W początkowych fazach rozwoju azot pobierany jest w niewielkich ilościach. Intensywniej pobierany jest dopiero od fazy 4‑5 liścia, a przede wszystkim w lipcu oraz sierpniu. Wysoka temperatura w tym okresie sprzyja uwalnianiu się (mineralizacji) dużej ilości azotu z gleby, który jest przez kukurydzę dobrze wykorzystany. Dlatego można przyjąć dawkę azotu na każde 10 ton zielonki na poziomie od 25 kg N na glebach próchnicznych, dobrze nawożonych do 30‑35 kg N na stanowiskach słabych. Przewidując plon zielonki na poziomie 50 t z hektara należy więc zastosować od (5 × 25) 125 do (5 × 30‑35) 150‑175 kg N/ha. Kukurydza wyjątkowo dobrze wykorzystuje azot z nawozów naturalnych, organicznych.
Przykładowe dawki nawozów azotowych do nawożenia kukurydzy na kiszonkę w kg/ha*
| Termin i forma nawozu | Potrzeby nawożenia azotem | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| duże i bardzo duże | średnie1 | bardzo małe i małe | ||||
| Przewidywany plon zielonki w t/ha | 35 | 45 | 40 | 50 | 45 | 60 |
| N-1 wiosną przedsiewnie2: mocznik lub RSM 28, albo saletrzak | 130 215 | 130 215 | 130 215 | 130 215 | 130 215 | 130 215 |
| N-2 druga dawka (faza 14‑17): mocznik | 135 | 215 | 130 | 195 | 115 | 195 |
1 – jeżeli występują problemy z oceną potrzeb nawożenia azotem zaleca się dawki w wysokości jak dla średnich potrzeb nawożenia;
2 – stosując pełną dawkę obornika lub gnojowicy nie stosować przedsiewnej dawki azotu.
Ze względu na początkowo wolny wzrost kukurydzy, przedsiewnie stosować do 50% planowanej dawki – najlepiej w formie nawozów wieloskładnikowych i mocznika lub RSM. Do nawożenia kukurydzy najlepszym nawozem azotowym jest mocznik. Niskie temperatury i powolny jeszcze wzrost roślin, a w związku z tym powolne pobieranie azotu powoduje, że azot z mocznika jest dłużej dostępny.
Stosowanie nawozów naturalnych rozwiązuje problem nawożenia siarką. Gdy kukurydza uprawiana jest bez nawożenia organicznego, wtedy celowe jest jej stosowanie wiosną, czyli przedsiewnie.
Pozostałą część azotu należy stosować pogłównie, w miarę późno, kiedy wysokość roślin umożliwia jeszcze technicznie wykonać ten zabieg – od fazy 4‑5 liścia do wysokości nawet 40‑60 cm. Kukurydza bowiem najintensywniej pobiera azot od fazy 5‑6 liścia aż do fazy wytwarzania kolb. Pogłównie stosować azot na suche rośliny, tylko w formie mocznika lub RSM wężami rozlewowymi. Stosowanie pogłównie saletry amonowej zawsze powoduje uszkodzenie (poparzenie) roślin.
Dokarmianie dolistne
Poza nawożeniem doglebowym kukurydza dobrze reaguje na dokarmianie dolistne azotem w postaci 6% wodnego roztworu mocznika, czyli 6 kg mocznika w 100 litrach wody, łącznie z 5 kg siarczanu magnezu i mikroskładnikami. Nie zapominajmy o dodaniu co najmniej trzykrotnie boru, dwukrotnie manganu, a w uprawie bez obornika, także co najmniej jeden raz miedzi i cynku. Okres dokarmiania dolistnego jest krótki i praktycznie można tę roślinę dokarmiać od fazy 5. wyrośniętych liści przez około 5 tygodni, co 6‑8 dni. Faza 5. liścia to najważniejszy termin stosowania większości mikroskładników i azotu, bo w tej fazie programuje się wielkość kolby i potencjalna ilość zawiązanych ziaren. Wtedy na przełomie fazy 4 i 5 liścia rozpoczyna się intensywne pobieranie azotu, a mikroskładniki mają duży wpływ na przemiany azotu w roślinie i jakość paszy, co jest niezmiernie ważne w warunkach intensywnego nawożenia azotem, na glebach świeżo wapnowanych i o uregulowanym odczynie – o pH powyżej 6,5. Stosując zabiegi ochrony kukurydzy (na choroby i szkodniki), gdy dozwolone jest mieszanie pestycydu z mocznikiem, zawsze korzystnie jest dodać nie tylko mocznik, ale także mangan i do 100 g/ha boru (zapobiega szczerbatości kolby, ogranicza występowanie wielu chorób), szczególnie w suche lata.
Wpływ nawożenia na jakość zielonki
Prawidłowe nawożenie fosforem, potasem i magnezem zwiększa odporność kukurydzy na stres termiczny i niedobory wody oraz poprawia skład aminokwasowy białek. Fosfor i magnez decydują także o równomiernym oraz przyspieszonym dojrzewaniu, co powoduje wzrost zawartości suchej masy i cukrów w plonie. Największy wpływ na jakość zielonki wykazuje nawożenie azotem, które zwiększa masę plonu oraz zawartość białka. Azot powoduje nieznaczny spadek zawartości cukrów, tłuszczów i włókna surowego oraz wzrost strawności zielonki.
