Lucerna

Charakterystyka ogólna

Najczęściej uprawianą w Polsce lucerną jest lucerna mieszańcowa. Jest to roślina o bardzo silnym, głębokim do kilku metrów, palowym systemie korzeniowym. Cechą charakterystyczną lucerny jest tworzenie zgrubienia górnej części korzenia, czyli szyjki korzeniowej, jako organu spichrzowego. Zagłębiona w glebie na kilka centymetrów szyjka korzeniowa decyduje o zimotrwałości lucerny. W okresie jesieni w szyjce powstają zawiązki pączków, z których wiosną wyrastają nowe pędy. Stan szyjki korzeniowej decyduje o trwałości plantacji i wielkości plonów. Dlatego, by jej nie uszkodzić, nie powinno się używać ciężkiego sprzętu i bijakowych mechanizmów tnących oraz kosić na wysokość 5‑8 cm. Aby szyjka dobrze się regenerowała, zaleca się raz w roku opóźnić zbiór roślin do fazy kwitnienia. Szczególnie ważne jest wydłużenie okresu pomiędzy przedostatnim a ostatnim pokosem, by roślina mogła zgromadzić w szyjce korzeniowej składniki pokarmowe potrzebne do dobrego zimowania i intensywnego odrastania wiosną. W warunkach wysokiego odczynu gleby i wysokiej zasobności w fosfor, potas, a przede wszystkim magnez (oraz przestrzegając powyższych zasad), można użytkować plantację nawet 4‑5 lat.

Lucerna jest odporna na susze, ze względu na bardzo głęboki system korzeniowy. Jest rośliną bardzo światłolubną, dlatego nie znosi zachwaszczenia i dlatego zaleca się jak najwcześniej zebrać roślinę ochronną. W warunkach chłodnej i wilgotnej pogody starzeje się wolniej. Im cieplej, tym daje więcej pokosów.

Jest rośliną o właściwościach fitosanitarnych i fitomelioracyjnych.

Roślina ciepłolubna dobrze kiełkuje w wilgotnej glebie o temperaturze około 8‑10°C i siana płytko, na głębokość tylko 1‑2 cm, dlatego po siewie rośliny ochronnej, a przed siewem mieszanki pole należy zwałować. Można wsiewać w jęczmień lub owies, albo w czystym siewie, od połowy kwietnia. Młoda roślina gorzej znosi zimy, ale starsza wytrzymuje do -25°C bez okrywy śnieżnej. Najlepiej udaje się w szerokim pasie Polski środkowej i w rejonie południowo-zachodnim.

Stanowi cenną wysokobiałkową paszę, bo zawiera średnio około 18‑25% białka i 23‑30% włókna, w zależności od fazy zbioru. Im lucerna młodsza, tym zawiera więcej białka, a mniej włókna. W wyższych temperaturach mniejsza jest zawartość białka, a wyższa włókna. Zawartość substancji antyżywieniowych (saponiny) powoduje wzdęcia u przeżuwaczy i ogranicza, również ze względu na zbyt wysoką zawartość włókna, udział w paszy dla świń i drobiu.

Wymagania glebowe

Lucerna ma bardzo duże wymagania glebowe. Wymaga gleb o jak najwyższym odczynie, bogatych w wapń, zwłaszcza gdy znajduje się w podglebiu. Lubi gleby przewiewne, szybko nagrzewające się i przepuszczalne. Nie lubi gleb zachwaszczonych. Najlepszymi są gleby kompleksów pszennych (klasa I-III). Można także uprawiać na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego oraz zbożowo-pastewnego mocnego i słabego (klasa III-IV), gdy gleba utrzymana jest w wysokiej kulturze. Na słabszych glebach należy liczyć się z niższym plonem. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn, (górną optymalną wartość dla danej kategorii agronomicznej gleby, pH w 1M KCl powyżej 6,0 na glebach średnich, do 6,8 na cięższych), zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu, co decyduje nie tylko o wysokości plonu, ale także o trwałości plantacji.

Wymagania pokarmowe

Lucerna jako roślina motylkowa współżyje z bakteriami brodawkowymi i za ich pomocą może korzystać z azotu znajdującego się w powietrzu. W związku z tym nawożenie azotem jest ograniczone. Bardzo dobrze wykorzystuje trudniej dostępne składniki pokarmowe. Z plonem 10 t zielonkilucerna pobiera przeciętnie:60‑65 kg azotu (N), 14 kg fosforu (P₂O₅), 50‑70 kg potasu (K₂O), 45 kg wapnia (CaO), 8 kg magnezu (MgO), 10 kg siarki (S) lub w przeliczeniu na SO₃ – 25 kg, 60‑110 g boru (B), 15‑20 g miedzi (Cu), 100‑150 g manganu (Mn), 1,5‑3 g molibdenu (Mo) i 80‑130 g cynku (Zn). Jest bardzo wrażliwa na niedobór boru, miedzi i molibdenu oraz średnio wrażliwa na mangan.

Nawożenie

Nawet jeżeli gleba ma niewiele niższy odczyn od optymalnego (zawsze przy pH w 1M KCl poniżej 6,0), stosować wapno pod przedplon lub bezpośrednio przed jej uprawą. W przypadku optymalnego odczynu i niskiej zasobności gleby w magnez zaleca się po zbiorze przedplonu stosować wapno magnezowe w ilościach – 500‑1000 kg/ha dolomitu. Jednym z podstawowych warunków trwałości plantacji lucerny jest wysoki odczyn i wysoka zasobność gleby w magnez, dlatego by wzmocnić plantację – można stosować węglanowe wapno magnezowe także pogłównie, po pierwszym lub drugim roku uprawy – jesienią.

Zaleca się dodatkowe zaprawianie nasion nitraginą i związkami molibdenu, na przykład molibdenianem amonu.

Przed założeniem plantacji nawozić fosforem i potasem w dawce pokrywającej potrzeby rośliny ochronnej i lucerny. Dawkę nawozów kompleksowych pod roślinę ochronną (jęczmień jary lub owies) zwiększyć o co najmniej 50%. Nawozy kompleksowe dobrze wymieszać z orną warstwą gleby, dlatego stosować je pod orkę zimową. Wiosenne stosowanie powoduje przesuszanie gleby. Wiosną powinno się zastosować tylko jednorazowo, przed siewem zboża ochronnego, azot w dawce do 60 kg/ha, najlepiej w formie saletry amonowej lub saletrzaku. W latach pełnego użytkowania nawozy wieloskładnikowe stosować wczesną wiosną, przed bronowaniem plantacji lucerny.

Dawki uwzględniające nie tylko wymagania pokarmowe, ale także zasobność gleby, zalecane do stosowania w pierwszym i drugim roku pełnego użytkowania (2. i 3. rok uprawy) przedstawiono w tabeli. W uprawie tradycyjnej, mniej intensywnej, nie ma potrzeby stosowania nawożenia w trzecim i czwartym roku użytkowania.

Zalecane dawki nawozów kompleksowych* do corocznego nawożenia lucerny w latach pełnego użytkowania w kg/ha

Nawóz [N:P2O5:K2O:MgO:SO3)]	Zasobność gleby w fosfor i potas
	bardzo niska i niska		średnia1		wysoka i bardzo wysoka
Przewidywany plon zielonki w t/ha	35	40	45	50	55	60
POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt [6:12:34:(10)]	525	600	525	585	410	450
POLIFOSKA® 5Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)]	420+140 K	480+160 K	420+130 K	465+145 K	330+110 K	360+120 K
POLIFOSKA® 6Zobacz produkt [6:20:30:(7)]	315+195 K	360+220 K	315+180 K	350+200 K	250+150 K	270+165 K
POLIDAP®Zobacz produkt [18:46:(5)] + sól potasowa 60	140 + 350	155 + 400	137 + 340	152 + 375	110 + 275	120 + 300

Zalecane dawki są bardzo oszczędne (minimalne), ale wysoce efektywne, a stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.

Ważny wybór nawozu

Ze względu na około 3‑4 -krotnie większe pobieranie potasu niż fosforu przez lucernę, zaleca się stosować nawóz kompleksowy o jak najszerszym stosunku fosforu do potasu (P:K), czyli: POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt (P:K-1:2,8) lub POLIFOSKA® 5Zobacz produkt. Jeżeli stosujemy nawóz kompleksowy o węższym stosunku P:K, czyli 1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt), powinno się po pierwszym pokosie zastosować dodatkowo potas. Niewielkie ilości azotu (30‑50 kg N/ha) stosowane z nawozami wieloskładnikowymi przyspieszają wiosenny wzrost rośliny. Na słabszych plantacjach zaleca się wczesną wiosną stosować także do 200 kg/ha Saletrosanu, by zastosować dodatkowo siarkę.

Wiosenna startowa dawka azotu

W latach pełnego użytkowania lucerny wiosenna dawka azotu powinna wynosić 25‑50 kg N/ha. Uwzględniając azot zawarty w zastosowanych nawozach wieloskładnikowych najlepiej wiosną zastosować azot szybciej działający, czyli saletrę amonową. Jeżeli użytkowanie plantacji trwa dłużej, w trzecim lub ostatnim roku, wskazane jest zwiększyć dawkę azotu do 70‑120 kg N/ha i zastosować go wczesną wiosną w formie saletry amonowej lub saletrzaku z borem, albo bogatego w siarkę Saletrosanu, a lucerna pobiera bardzo dużo siarki i dobrze reaguje wzrostem plonu.

Bardzo wysoką efektywność wykazuje dokarmianie dolistne. Lucerny nie dokarmia się dolistnie azotem (mocznikiem), lecz magnezem i siarką oraz mikroskładnikami w kilka dni po zbiorze pokosu. Poza poprawą wegetacji roślin jest to okazja do zwiększenia zawartości w paszy wielu ważnych dla zwierząt mikroskładników, a więc nie tylko miedzi, cynku czy manganu, ale także kobaltu, jodu.

W resztkach po przyoraniu lucernika znajduje się w glebie na powierzchni hektara 120‑160 kg azotu.

Wpływ nawożenia na jakość zielonki

Nawożenie fosforem, potasem i magnezem zwiększa odporność roślin na czynniki chorobotwórcze, stres wodny i mrozy. Składniki te wpływają na tworzenie i gromadzenie białka i węglowodanów. Duży wpływ na zawartość białka i skład aminokwasowy wykazuje molibden i mangan. O jakości plonu decyduje najbardziej faza zbioru i pokos. Im lucerna później jest koszona, tym zawiera mniej białka, a więcej włókna. Nadmierne nawożenie potasem, borem i molibdenem może powodować zbyt duże gromadzenie tych składników w roślinie, co może pogorszyć jakość paszy.