Owies

Charakterystyka ogólna

Owies jest zbożem jarym, o krótkim okresie wegetacji oraz silnie rozwiniętym systemie korzeniowym, co uodparnia go na suszę. Pobiera trudniej dostępne składniki pokarmowe z gleby, dlatego prawie nie reaguje na przedplon. Bardzo mocno reaguje na nawożenie azotem. Słabo się krzewi, chociaż zależy to od typu odmiany.

Nie jest wrażliwy na niskie temperatury. Kiełkuje w temperaturze 2‑3°C i dobrze znosi dłuższe wiosenne mrozy do -8°C. Niskie wiosenne temperatury sprzyjają dobremu ukorzenieniu się, dlatego owies powinien być siany jak najwcześniej, nawet gdy zamarznięte jest jeszcze podglebie. Lubi chłodną i wilgotną pogodę, więc dobrze plonuje w północnych i północno-wschodnich oraz podgórskich rejonach kraju. Ma z wszystkich zbóż największe wymagania co do wilgotności gleby. Większych opadów wymaga w fazie strzelania w źdźbło, a przede wszystkim w okresie kłoszenia. Jest rośliną fitosanitarną ograniczając rozwój chorób podstawy źdźbła.

Wymagania glebowe

Owies ma dość małe wymagania glebowe ze względu na silny system korzeniowy. Może być uprawiany na prawie wszystkich glebach, które są zasobne w wodę, ale nie podmokłe; także na glebach-nowinach. Ze względów ekonomicznych uprawiany jest na glebach słabszych, czyli na glebach kompleksów żytniego dobrego (klasa IVa i IVb) i słabego (klasa IVb i V), zbożowo-pastewnego mocnego (IIIb-IVa) i słabego (IVa-V) oraz wszystkich glebach kompleksów górskich. Nie zaleca się uprawiać owsa na glebach lekkich i suchych, ze względu na wymagania wodne. Im słabsza gleba, tym należy stosować mniej uproszczeń i zbyt oszczędnych technologii. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn (pH w 1M KCl powyżej 5,1), zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu.

Wiosną jak najbardziej ograniczyć uprawki, by zminimalizować straty wody, a jednocześnie zniszczyć kiełkujące chwasty. Wyrównać pole włóką lub broną, zastosować przedsiewne dawki nawozów i przykryć nawozy broną z wałem strunowym. Wysiew owsa możliwie jak najwcześniej, w drugiej połowie marca, a tylko w rejonach północno-wschodnim i podgórskim do początku kwietnia. Wysiew owsa na początku marca w niezbyt dobrych warunkach jest zawsze korzystniejszy niż wysiew w najlepszych warunkach, ale na początku kwietnia.  Im wcześniej jest zasiany, tym lepiej się ukorzeni i rozkrzewi, a dłuższy okres wzrostu wegetatywnego (do kwitnienia) decyduje o lepszym plonie. Siew po 10 kwietnia zawsze obniża plon ziarna. Owies reaguje bardzo ujemnie na zbyt gęsty siew, powyżej 35 roślin na 1 metr bieżący.

Wymagania pokarmowe

Silnie rozwinięty system korzeniowy owsa umożliwia dobre pobieranie składników pokarmowych i wody z gleby. Specyficznie reaguje na nawożenie azotem i fosforem. Bardzo dobrze wykorzystuje trudno dostępny azot i fosfor z gleby, a pomimo to bardzo silnie reaguje na nawożenie tymi składnikami. Reakcja ta zależy w dużym stopniu od ilości i rozkładu opadów, dlatego owies wymaga zbilansowanego nawożenia.

Owies z plonem 1 t ziarna i odpowiednią ilością słomy przeciętnie pobiera: 25‑29 kg azotu (N), 13 kg fosforu (P₂O₅), 32 kg potasu (K₂O), 10 kg wapnia (CaO), 5 kg magnezu (MgO), 4 kg siarki (S) lub w przeliczeniu na SO₃ – 10 kg oraz 7 g boru (B), 9 g miedzi (Cu), 250 g żelaza (Fe), 240 g manganu (Mn), 0,9 g molibdenu (Mo) i 95 g cynku (Zn). Wykazuje dużą wrażliwość na niedobór miedzi i manganu oraz średnią na niedobór cynku i molibdenu. Zawsze dobrze reaguje na dokarmianie borem. Niedobór manganu występuje najczęściej w glebie świeżo wapnowanej oraz przy pH gleby powyżej 6,0, a miedzi na glebach – nowinach.

Nawożenie

Owies nie lubi gleb przewapnowanych. W przypadku bardzo niskiej zasobności gleby w magnez zaleca się stosować wapno magnezowe, nawet niewielkie ilości – 300‑600 kg/ha dolomitu, ponieważ źle rośnie na glebach ubogich w magnez.

Nawożenie fosforem i potasem jest najbardziej efektywne gdy nawozy są dobrze wymieszane z 10‑20 cm warstwą gleby. Nawozy kompleksowe stosować najlepiej pod orkę – jesienią (na glebach mocniejszych, o uregulowanym odczynie) lub pod wiosenne uprawki przedsiewne, 7‑14 dni przed siewem ziarna. Dawki nawozów, w zależności od zasobności gleby i przewidywanego plonu, przedstawiono w tabeli.

Zalecane dawki nawozów kompleksowych do przedsiewnego nawożenia owsa w kg/ha*

Nawóz[N:P2O5:K2O:(MgO:SO3)]	Zasobność gleby w fosfor i potas
	bardzo niska i niska		średnia1		wysoka i bardzo wysoka
Przewidywany plon ziarna w t/ha	3,0	4,0	3,5	5,0	4,5	5,5
POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt [6:12:34:(10)]	300	400	260	375	225	300
POLIFOSKA® 5Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)]	240	320	210	300	180	240
POLIFOSKA® 6Zobacz produkt [6:20:30:(7)]	180	240	160	250	135	180
POLIFOSKA® 8Zobacz produkt [8:24:24:(9)]	150	200	130	190	110	150
POLIDAP®Zobacz produkt [18:46:(5)] + sól potasowa 60	75 + 125	105 + 165	70 + 95	100 + 130	60 + 60	80 + 80

Zalecane dawki są bardzo oszczędne (minimalne), ale wysoce efektywne, a stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.

Ważny wybór nawozu. W przypadku zbioru słomy w uprawie „zboże po zbożu” nawóz kompleksowy powinien charakteryzować się szerszym stosunkiem fosforu do potasu (P:K), czyli co najmniej 1:1,5, a więc przemiennie w latach zaleca się stosować nawozy o stosunku P:K-1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt) i o szerszym stosunku: POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt (P:K-1:2,8),  POLIFOSKA® 5Zobacz produkt (P:K-1:2).

W przypadku przyorywania słomy (która jest bogatym źródłem potasu) w uprawie „zboże po zbożu” stosowany nawóz kompleksowy powinien charakteryzować się węższym stosunkiem P:K, czyli 1:1 do 1:1,5, to znaczy przemiennie w latach należy stosować nawóz o stosunku P:K-1:1 (POLIFOSKA® 8Zobacz produkt) z nawozami o stosunku P:K-1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt).

Nawożenie azotem

Owies pobiera bardzo dużo azotu – około 25‑29 kg azotu na każdą tonę ziarna. Na wytworzenie plonu 6 t/ha pobiera 150‑175 kg N/ha. Ponieważ dobrze wykorzystuje także zapasy glebowe azotu zaleca się stosować go w umiarkowanych dawkach od 15 kg N na zasobnych i dobrze wilgotnych stanowiskach do 20 kg na każdą przewidywaną tonę ziarna na słabych stanowiskach, a więc 90‑120 kg N/ha. Na zbyt wysokie i zbyt późno stosowane nawożenie azotem owies reaguje wyleganiem, a w lata suche niskimi plonami.

Pamiętajmy o tym, że owies pobiera najwięcej azotu, bo ponad 70% azotu od fazy krzewienia do fazy wiechowania, a nawozy azotowe są bardzo „ruchliwe” w glebie, stąd dawki azotu należy stosować doglebowo w co najmniej 2 terminach. Nie powinno stosować się jednorazowo więcej jak 60 kg/ha azotu.

Jeżeli planowana dawka azotu nie przekracza 60 kg/ha, a na glebach mocniejszych – 80 kg N, można ją w całości zastosować przedsiewnie. Chcąc uzyskać wyższy plon (ponad 6 t/ha) ustalenie dawki oraz terminów nawożenia owsa jest mocno skomplikowane w zależności m.in. od uprawianej odmiany.

Optymalne jest dzielenie dawki azotu, tak by stosować ten składnik w co najmniej dwóch terminach:

• 1 termin (N1) – kilka dni przed siewem ziarna w ilości 40‑70 kg N/ha. Ta pierwsza dawka powinna zabezpieczyć wykształcenie korzeni i pędów roślin. Owies od początku rozwoju potrzebuje więcej siarki niż pozostałe zboża. Szczególnie na glebach wilgotnych organicznych i lżejszych mineralnych, po wilgotnej i słabej zimie, kiedy przyswajalna siarka jest dokładnie wymyta, najbardziej polecany jest nawóz azotowo-siarkowy, nawet siarczan amonu lub Saletrosan® 26 plus, RSMS, albo Saletromag^® 25. Z dawką 200 kg/ha Saletromagu^® 25 wprowadza się dodatkowo 35 kg (SO₃), czyli 14 kg (S) siarki oraz 5 kg łatwo przyswajalnego magnezu, na którego niedobór owies jest we wczesnych fazach wzrostu  najbardziej wrażliwy ze wszystkich zbóż. Na glebach lżejszych wskazany jest także mocznik(Pulrea® +INu), a na cięższych saletra amonowa lub saletrzak. Na późno sianych plantacjach (przełom marca/kwietnia) można dawkę zwiększyć (połączyć z drugą) o około 30 kg N/ha.
• 2 termin (N2) – wcześniej jak u innych zbóż – już w fazie 3‑4 liścia, jeszcze przed krzewieniem, aby utrzymać pędy boczne, czyli zagęścić łan – w ilości 30‑40 kg N/ha azotu. Krzewieniu i dobremu ukorzenieniu sprzyjają amonowa i amidowa forma azotu, szkodzi saletrzana. Jeżeli przy późnym siewie zwiększono dawkę N1, drugi termin nawożenia zaleca się opóźnić. Także dla niektórych odmian („typu więcej ziarna”), a także na słabo rozkrzewionych plantacjach, drugą dawkę azotu zaleca się stosować później, na początku strzelania w źdźbło (BBCH 31), kiedy to jest wyczuwalne pierwsze kolanko. Na glebach lżejszych, z potencjalnym niedoborem wody najlepszy efekt uzyskuje się stosując mocznik lub RSM, na glebach cięższych także saletrę amonową. W tym okresie nie ma już najczęściej potrzeby dokarmiania siarką.
  Na glebach lżejszych, w rejonach z częstymi niedoborami wody zaleca się jak największą część planowanej dawki azotu zastosować przedsiewnie lub a fazie BBCH 13‑14, czyli fazie 3‑4 liścia, a wiec przed lub na początku krzewienia. Wcześnie zastosowany azot dobrze zadziała, roślina zakumuluje większe jego zapasy na okres późniejszy – z reguły na glebach lżejszych z niedoborami wody. Tak połączona dawka będzie na tyle wysoka, że stosując ją w formie saletry amonowej możemy zaszkodzić plantacji. W lżejszej lub organicznej glebie nastąpią duże straty azotu saletrzanego poprzez wymywanie, bo tak wcześnie wierzchnia warstwa jest bardzo słabo przerośnięta korzeniami. Taka dawka saletry amonowej na glebie lekkiej spowoduje także nadmierne wybujanie roślin, opóźni się krzewienie owsa i redukcji ulegnie system korzeniowy. W związku z tym wzrasta zawsze ryzyko wylegania, zmniejsza się odporność roślin na suszę i nie uzyska się dużego, wykształconego ziarna.
  Skumulowane nawożenie owsa azotem na lekkiej glebie, gdzie w późniejszym okresie najczęściej będzie susza, wykonuje się z zastosowaniem mocznika lub RSM. Wybór amidowej formy azotu, znacznie tańszej od saletrzanej, w warunkach wiosennego deficytu wody na glebach lekkich – wielokrotnie zweryfikowała praktyka.

• 3 termin (N3) w fazie liścia flagowego (BBCH 37). Dawka w tym terminie jest z reguły zbyteczna, a nawet szkodliwa z wyjątkiem stanowiska ubogiego w azot, gdy planujemy plon ponad 6 t/ha, wówczas można stosować małą 20‑30 kg N/ha dawkę. Dzielenie dawki azotu na 3 terminy powoduje potencjalnie większy i jakościowo lepszy plon (zawartość białka w ziarnie) oraz zmniejsza ryzyko wylegania. Ryzyko wylegania zawsze zmniejsza stosowanie amonowej i amidowej mocznik formy azotu. Można stosować dwie dawki azotu doglebowo, a trzecią planowaną zastosować w formie oprysków.

Poza glebami zimnymi, podmokłymi owies reaguje wyjątkowo dobrze na nawożenie wyższą, przedsiewną dawkę mocznika lub RSM.

Przykładowe dawki nawozów azotowych do nawożenia owsa w kg/ha* na glebach średnich i cięższych

Dokarmianie dolistne

Dokarmianie dolistne (pozakorzeniowe) mocznikiem można stosować przy wykonywaniu praktycznie wszystkich zabiegów ochrony zbóż (na choroby grzybowe i szkodniki), gdy dozwolone jest mieszanie pestycydu z mocznikiem. Najlepiej wykonać co najmniej dwukrotne dokarmianie owsa. Pierwszy oprysk należy wykonać wcześniej jak u pozostałych gatunków zbóż, bo już w fazie początku krzewienia (faza BBCH 21), praktycznie od fazy 5. liścia. w końcu fazy krzewienia zaleca się 15% roztwór mocznika z 5% roztworem siarczanu magnezu i nawóz z miedzią, manganem, cynkiem, borem oraz molibdenem. Początek fazy krzewienia to najważniejszy dla owsa termin stosowania większości mikroskładników, bo stosowane w tak wczesnym terminie mają duży wpływ nie tylko na krzewienie i „programowanie” plonu, ale także na przemiany azotu w roślinie oraz wielkość i jakość plonu.

Drugi oprysk zaleca się w końcu fazy strzelania w źdźbło, gdy zaczyna pojawiać się liść flagowy. W tym terminie stosuje się 5‑6% roztwór mocznika + nawóz dolistny z manganem i miedzią oraz zawsze tylko do 50 g/ha boru. Nie stosować azotu, w tym nie dokarmiać dolistnie owsa mocznikiem później niż do początku liścia flagowego (BBCH 37), bo może to powodować nadmiar azotu. Ten nadmiar objawia się u owsa opóźnionym i nierównomiernym dojrzewaniem, słoma pozostaje zbyt długo zielona, podczas gdy ziarno już dojrzewa. Powoduje to, że ziarno jest drobniejsze, a więc plon jest mniejszy. Inne gatunki można dokarmiać mocznikiem znacznie później.

Przyorując słomę owsa, pozostaje w glebie średnio na każdą 1 tonę ziarna 10 kg azotu (N), 4,5 kg fosforu (P₂O₅) i 26 kg potasu (K₂O), czyli przy plonie 4 t ziarna, z przyoraną słomą wprowadza się do gleby średnio 40 kg azotu, 18 kg fosforu i 104 kg potasu.

Przyorując słomę owsa, która zawiera więcej azotu (białka) niż słoma pozostałych zbóż, ale zboże to pozostawia glebę bardzo zubożoną w azot, należy stosować 6‑8 kg N na 1 tonę słomy, by przyspieszyć jej rozkład w glebie. Zaleca się stosować 35‑45 kg N/ha, a więc około 80‑100 kg/ha mocznika lub 125‑160 kg/ha RSM. mocznik lub RSM najlepiej jest zawsze stosować przed przyoraniem słomy, szczególnie gdy po owsie będzie uprawiana roślina ozima.

Wpływ nawożenia na jakość ziarna

Prawidłowe nawożenie fosforem i potasem zwiększa odporność owsa na choroby, niedobory wody i wyleganie.  Decyduje również o lepszym wypełnieniu ziarna i równomiernym dojrzewaniu wiech. Największy wpływ na jakość ziarna wykazuje nawożenie azotem, które zwiększa masę plonu oraz zawartość białka w ziarnie. Nadmierne nawożenie azotem sprzyja rozwojowi wielu chorób i szkodników.