Jęczmień ozimy to gatunek, który ma duży potencjał plonotwórczy - w sprzyjających warunkach pogodowych i przy odpowiedniej agrotechnice może odwdzięczyć się wysokimi plonami. W naszym kraju gatunek ten uprawiany jest głównie na cele paszowe i konsumpcyjne, w węższym zakresie może być surowcem dla przemysłu piwowarskiego.

Pomimo tego, że powierzchnia zasiewów jęczmienia ozimego z roku na rok się powiększa (wg GUS powierzchnia zasiewów tego gatunku w roku 2014 wynosiła 220 tys. ha) nadal bardzo sceptycznie podchodzi się do uprawy tego gatunku.

Wady i zalety jęczmienia ozimego

Zaletą jęczmienia ozimego jest jego wcześniej wspomniana wysoka potencjalna produkcyjność, wynikająca z silnego rozkrzewienia i zdolności wytworzenia dużej liczby kłosów na jednostce powierzchni. Kolejną zaletą jest największa spośród zbóż odporność na suszę wiosenną. Ponadto w porównaniu z innymi zbożami rozwija się znacznie szybciej i wcześniej dojrzewa, co umożliwia jego zbiór o około 3 tygodnie wcześniej niż pszenżyta czy pszenicy. Wczesny zbiór jęczmienia umożliwia uprawę roślin międzyplonowych i daje możliwość bardziej starannej uprawy pola pod zasiew roślin następczych, zwłaszcza rzepaku ozimego.

Wadami tego gatunku są wczesny siew, słaba zimotrwałość (bez pokrywy śnieżnej znosi mrozy do około - 12°C), podatność na wyleganie i największa ze wszystkich zbóż wrażliwość na poziom kultury gleby, szczególnie na zakwaszenie i stosunki wodno-powietrzne.

Dobór przedplonu

Dobór odpowiedniego przedplonu jest jednym z czynników umożliwiających dobry rozwój jęczmienia ozimego i stwarzającym lepsze warunki dla przezimowania roślin. Najlepszymi przedplonami dla tego gatunku są: groch, rzepak ozimy, wczesne ziemniaki, mieszanki strączkowe. Jednak ze względu na to, iż reakcja jęczmienia ozimego na przedplon jest znacznie mniejsza niż pszenicy (na glebach dobrych jęczmień wysiewany po pszenicy reaguje 5‑10% spadkiem plonu, a pszenica po pszenicy około 20% obniżką plonu), dlatego w praktyce po tych przedplonach uprawia się głównie pszenicę ozimą.

Tabela 1. Wartość przedplonowa poszczególnych roślin dla jęczmienia ozimego

* uprawiane po przedplonach niezbożowych na glebach dobrych (kompleks pszenny)

Źródło: Instrukcja upowszechnieniowa nr 147: Uprawa jęczmienia ozimego na cele pastewne. Puławy 2008

Przygotowanie gleby pod uprawę

Jęczmień ozimy wymaga bardzo starannej i terminowej uprawy – powinien być wysiewany w glebę odleżałą i dobrze doprawioną, gdyż daje nam to gwarancję szybkich, wyrównanych wschodów, prawidłowego rozwoju systemu korzeniowego, dobrego przezimowania roślin, a w rezultacie otrzymania wysokiego plonu. Uprawa roli pod zasiew jęczmienia powinna przyczynić się m.in. do poprawy struktury gleby, ograniczenia strat wody, ograniczenia ilości chwastów, dobrego wymieszania resztek pożniwnych z glebą, a także zwiększenia aktywności biologicznej gleby.

Wymagania glebowe

Jęczmień ozimy dobrze plonuje na glebach żyznych o dobrej strukturze. Największe i najstabilniejsze plony można uzyskać na glebach średnio zwięzłych należących do kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego. Jego uprawę zaleca się także na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego, przy odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym.

Jęczmień ozimy jest bardzo wrażliwy na kwaśny odczyn gleby (optymalne pH wynosi 6,0 – 6,8) oraz nadmiar wolnych jonów glinu i manganu, które niekorzystnie wpływają na wzrost i rozwój roślin. Wapnowanie bezpośrednio pod jęczmień jest mało skuteczne, największe efekty obserwowane są dopiero w 2‑3 roku po wapnowaniu.

Wymagania pokarmowe

Ze względu na słabo rozwinięty system korzeniowy gatunek ten ma duże wymagania nawozowe. Jest bardzo wrażliwy na niedobór fosforu i średnio wrażliwy na niedobór potasu. Nawożenie tymi składnikami jest najbardziej efektywne gdy są one dobrze wymieszane z glebą (10‑20 cm), więc najlepiej stosować je w całości pod orkę siewną lub uprawki przedsiewne, 7‑14 dni przed siewem zboża. Na glebach lżejszych, gdzie może dochodzić do wypłukania potasu, dawkę tego składnika można podzielić i pierwszą zastosować jesienią przed siewem, a drugą po wznowieniu wegetacji wiosennej. W zależności od zasobności gleby i przewidywanego plonu ziarna średnie dawki fosforu wynoszą około 60‑100 kg P₂O₅/ha, a potasu około 70‑120 kg K₂O/ha. Do przedsiewnego i pogłównego nawożenia jęczmienia ozimego możemy zastosować nawozy kompleksowe t.j.: Polifoska® Plus, Polifoska® 4, Polifoska® 5, Polifoska® 6, Polifoska® 8, Polifoska® M, Polidap® Light lub Polidap® (z solą potasową).

Właściwy wybór odmiany

W uprawie jęczmienia nie bez znaczenia jest wybór odmiany. Wybierając odmianę do siewu powinniśmy zwrócić uwagę na takie cechy jak: mrozoodporność, zdrowotność i podatność na wyleganie. Najbezpieczniej jest wysiewać odmiany sprawdzone przez COBORU i zarejestrowane w naszym kraju. Obecnie w rejestrze odmian znajduje się 25 odmian jęczmienia ozimego, w tym 22 odmiany typu pastewnego (dwie o kłosie dwurzędowym, pozostałe o kłosie wielorzędowym) oraz trzy odmiany dwurzędowe browarne.

Siew jęczmienia ozimego

Na plonowanie jęczmienia ozimego może wpływać termin siewu. Zbyt wczesny jak i zbyt późny wysiew jęczmienia niekorzystnie wpływa na wzrost i rozwój roślin. Przy wczesnych zasiewach jęczmienia ozimego przyczyną słabego plonowania może być nadmierne rozrastanie się roślin i tworzenie dużej masy liści, co zwiększa podatność roślin na wymarzanie i jesienne porażenie przez patogeny chorobotwórcze i szkodniki. Z kolei w warunkach krótkiej jesieni późno siany jęczmień rośnie wolno, słabo się krzewi i niedostatecznie hartuje się przed zimą (gorsze przezimowanie).

Optymalny termin wysiewu jęczmienia w dużej mierze zależy od warunków pogodowych - im cieplejsza i dłuższa jesień przy korzystnym rozkładzie opadów, tym później go siejemy. Także na glebach lepszych możemy pokusić się o opóźnienie wysiewu jęczmienia.

Gęstość siewu decyduje o stopniu konkurencji ;pomiędzy roślinami o światło, wodę i składniki pokarmowe, a tym samym o produkcyjności roślin. Zalecana obsada dla jęczmienia wysianego w optymalnym terminie wynosi 330‑450 ziarniaków na m², czyli ok. 145‑195 kg ziarna na ha. Opóźnienie wysiewu wymaga zwiększenia obsady o 10‑15%. Większej ilości wysiewu wymagają także jęczmienie wysiewane na słabszych stanowiskach oraz po gorszym przedplonie.

Jęczmień ozimy mimo, iż jest gatunkiem dość wymagającym w uprawie, to przy zastosowaniu odpowiedniej agrotechniki może odwdzięczyć się wysokimi plonami.

Literatura:
Metodyka integrowanej ochrony jęczmienia ozimego i jarego dla producentów – IOR PIB, 2012
Uprawa jęczmienia ozimego na cele pastewne – Instrukcja upowszechnieniowa nr 147, 2008