Jęczmień ozimy – mniej wymagający od pszenicy, ale bardziej od żyta

Jęczmień ozimy to gatunek, który ma duży potencjał plonotwórczy – w sprzyjających warunkach pogodowych i przy odpowiedniej agrotechnice może odwdzięczyć się wysokimi plonami. W naszym kraju gatunek ten uprawiany jest głównie na cele paszowe i konsumpcyjne, w węższym zakresie może być surowcem dla przemysłu piwowarskiego.

Pomimo tego, że powierzchnia zasiewów jęczmienia ozimego z roku na rok się powiększa (wg GUS powierzchnia zasiewów tego gatunku w roku 2014 wynosiła 220 tys. ha) nadal bardzo sceptycznie podchodzi się do uprawy tego gatunku.

Wady i zalety jęczmienia ozimego

Zaletą jęczmienia ozimego jest jego wcześniej wspomniana wysoka potencjalna produkcyjność, wynikająca z silnego rozkrzewienia i zdolności wytworzenia dużej liczby kłosów na jednostce powierzchni. Kolejną zaletą jest największa spośród zbóż odporność na suszę wiosenną. Ponadto w porównaniu z innymi zbożami rozwija się znacznie szybciej i wcześniej dojrzewa, co umożliwia jego zbiór o około 3 tygodnie wcześniej niż pszenżyta czy pszenicy. Wczesny zbiór jęczmienia umożliwia uprawę roślin międzyplonowych i daje możliwość bardziej starannej uprawy pola pod zasiew roślin następczych, zwłaszcza rzepaku ozimego.

Wadami tego gatunku są wczesny siew, słaba zimotrwałość (bez pokrywy śnieżnej znosi mrozy do około – 12°C), podatność na wyleganie i największa ze wszystkich zbóż wrażliwość na poziom kultury gleby, szczególnie na zakwaszenie i stosunki wodno-powietrzne.

Dobór przedplonu

Dobór odpowiedniego przedplonu jest jednym z czynników umożliwiających dobry rozwój jęczmienia ozimego i stwarzającym lepsze warunki dla przezimowania roślin. Najlepszymi przedplonami dla tego gatunku są: groch, rzepak ozimy, wczesne ziemniaki, mieszanki strączkowe. Jednak ze względu na to, iż reakcja jęczmienia ozimego na przedplon jest znacznie mniejsza niż pszenicy (na glebach dobrych jęczmień wysiewany po pszenicy reaguje 5-10% spadkiem plonu, a pszenica po pszenicy około 20% obniżką plonu), dlatego w praktyce po tych przedplonach uprawia się głównie pszenicę ozimą.

Tabela 1. Wartość przedplonowa poszczególnych roślin dla jęczmienia ozimego

* uprawiane po przedplonach niezbożowych na glebach dobrych (kompleks pszenny)

Źródło: Instrukcja upowszechnieniowa nr 147: Uprawa jęczmienia ozimego na cele pastewne. Puławy 2008

Przygotowanie gleby pod uprawę

Jęczmień ozimy wymaga bardzo starannej i terminowej uprawy – powinien być wysiewany w glebę odleżałą i dobrze doprawioną, gdyż daje nam to gwarancję szybkich, wyrównanych wschodów, prawidłowego rozwoju systemu korzeniowego, dobrego przezimowania roślin, a w rezultacie otrzymania wysokiego plonu. Uprawa roli pod zasiew jęczmienia powinna przyczynić się m.in. do poprawy struktury gleby, ograniczenia strat wody, ograniczenia ilości chwastów, dobrego wymieszania resztek pożniwnych z glebą, a także zwiększenia aktywności biologicznej gleby.

Wymagania glebowe

Jęczmień ozimy dobrze plonuje na glebach żyznych o dobrej strukturze. Największe i najstabilniejsze plony można uzyskać na glebach średnio zwięzłych należących do kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego. Jego uprawę zaleca się także na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego, przy odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym.

Jęczmień ozimy jest bardzo wrażliwy na kwaśny odczyn gleby (optymalne pH wynosi 6,0 – 6,8) oraz nadmiar wolnych jonów glinu i manganu, które niekorzystnie wpływają na wzrost i rozwój roślin. Wapnowanie bezpośrednio pod jęczmień jest mało skuteczne, największe efekty obserwowane są dopiero w 2-3 roku po wapnowaniu.

Wymagania pokarmowe

Ze względu na słabo rozwinięty system korzeniowy gatunek ten ma duże wymagania nawozowe. Jest bardzo wrażliwy na niedobór fosforu i średnio wrażliwy na niedobór potasu. Nawożenie tymi składnikami jest najbardziej efektywne gdy są one dobrze wymieszane z glebą (10-20 cm), więc najlepiej stosować je w całości pod orkę siewną lub uprawki przedsiewne, 7-14 dni przed siewem zboża. Na glebach lżejszych, gdzie może dochodzić do wypłukania potasu, dawkę tego składnika można podzielić i pierwszą zastosować jesienią przed siewem, a drugą po wznowieniu wegetacji wiosennej. W zależności od zasobności gleby i przewidywanego plonu ziarna średnie dawki fosforu wynoszą około 60-100 kg P₂O₅/ha, a potasu około 70-120 kg K₂O/ha. Do przedsiewnego i pogłównego nawożenia jęczmienia ozimego możemy zastosować nawozy kompleksowe t.j.: Polifoska® Plus, Polifoska® 4, Polifoska® 5, Polifoska® 6, Polifoska® 8, Polifoska® M, Polidap® Light lub Polidap® (z solą potasową).

Właściwy wybór odmiany

W uprawie jęczmienia nie bez znaczenia jest wybór odmiany. Wybierając odmianę do siewu powinniśmy zwrócić uwagę na takie cechy jak: mrozoodporność, zdrowotność i podatność na wyleganie. Najbezpieczniej jest wysiewać odmiany sprawdzone przez COBORU i zarejestrowane w naszym kraju. Obecnie w rejestrze odmian znajduje się 25 odmian jęczmienia ozimego, w tym 22 odmiany typu pastewnego (dwie o kłosie dwurzędowym, pozostałe o kłosie wielorzędowym) oraz trzy odmiany dwurzędowe browarne.

Siew jęczmienia ozimego

Na plonowanie jęczmienia ozimego może wpływać termin siewu. Zbyt wczesny jak i zbyt późny wysiew jęczmienia niekorzystnie wpływa na wzrost i rozwój roślin. Przy wczesnych zasiewach jęczmienia ozimego przyczyną słabego plonowania może być nadmierne rozrastanie się roślin i tworzenie dużej masy liści, co zwiększa podatność roślin na wymarzanie i jesienne porażenie przez patogeny chorobotwórcze i szkodniki. Z kolei w warunkach krótkiej jesieni późno siany jęczmień rośnie wolno, słabo się krzewi i niedostatecznie hartuje się przed zimą (gorsze przezimowanie).

Optymalny termin wysiewu jęczmienia w dużej mierze zależy od warunków pogodowych – im cieplejsza i dłuższa jesień przy korzystnym rozkładzie opadów, tym później go siejemy. Także na glebach lepszych możemy pokusić się o opóźnienie wysiewu jęczmienia.

Gęstość siewu decyduje o stopniu konkurencji ;pomiędzy roślinami o światło, wodę i składniki pokarmowe, a tym samym o produkcyjności roślin. Zalecana obsada dla jęczmienia wysianego w optymalnym terminie wynosi 330-450 ziarniaków na m², czyli ok. 145-195 kg ziarna na ha. Opóźnienie wysiewu wymaga zwiększenia obsady o 10-15%. Większej ilości wysiewu wymagają także jęczmienie wysiewane na słabszych stanowiskach oraz po gorszym przedplonie.

Jęczmień ozimy mimo, iż jest gatunkiem dość wymagającym w uprawie, to przy zastosowaniu odpowiedniej agrotechniki może odwdzięczyć się wysokimi plonami.

Literatura:
Metodyka integrowanej ochrony jęczmienia ozimego i jarego dla producentów – IOR PIB, 2012
Uprawa jęczmienia ozimego na cele pastewne – Instrukcja upowszechnieniowa nr 147, 2008