Jak każde inne zboże, również kukurydza jest podatna na ataki ze strony grzybów – patogenów, które produkują mikotoksyny. Ich obecność w ziarnie kukurydzy stanowi bardzo poważne zagrożenie zdrowotne, zarówno dla zwierząt jak i dla ludzi. Ziarno może zostać skażone na każdym etapie produkcji: w polu, podczas zbioru, transportu, przechowywania czy przetwarzania.

W czasie wegetacji rośliny najczęściej porażane są przez grzyby z rodzaju Fusarium, które wytwarzają mitotoksyny o silnych właściwościach toksycznych, tj: deoksyniwalenol (DON), zearalenon (ZEA) oraz fumonizyny. Substancje te są szkodliwe już w bardzo małych stężeniach, dlatego fuzarioza kolb kukurydzy obecnie jest jedną z najgroźniejszych i najważniejszych ekonomicznie chorób na świecie.

Co to są mikotoksyny i jakie są skutki ich działania?

Są to substancje wytwarzane przez grzyby pleśniowe szkodliwe dla ludzi, zwierząt i roślin. Akumulują się w ziarnie oraz zanieczyszczają produkty z nich wytworzone. Ich spożycie wywołuje choroby zwane mikotoksykozami. Każda mikotoksyna działa w inny sposób, a reakcje na jej obecność w organizmie zależą od gatunku konsumenta (człowiek, zwierzęta), wieku i ilości spożytej toksyny.

Jak można ograniczyć zawartość toksyn w ziarnie?

Jak już wcześniej wspominałam w warunkach polowych głównym sprawcą porażenia ziarna mikotoksynami są grzyby z rodzaju Fusarium, dlatego najlepszym sposobem ochrony ziarna jest oczywiście niedopuszczenie do jego skażenia. Niestety rolnicy dość często zapominają o tym – unikając poprawnej agrotechniki, stosując uproszczenia i wysiewając kukurydzę w monokulturze sami otwierają drogę patogenom do porażenia ziarna. Poniżej przedstawiam kilka punktów, na które warto zwrócić uwagę podczas uprawy kukurydzy i których zastosowanie wpłynie na zmniejszenie porażenia ziarna przez mikotoksyny.

1. Poprawny płodozmian

   Kukurydza atakowana jest przez ten sam gatunek grzyba Fusarium co pszenica. Aby ograniczyć występowanie chorób grzybowych, które odpowiedzialne są za tworzenie mikotoksyn nie należy uprawiać kukurydzy po sobie oraz po innych roślinach zbożowych. Jeżeli musimy wysiać kukurydzę po zbożach to wybierajmy odmiany o podwyższonej tolerancji na fuzariozy np. ES Cirrius, Jawor, Konkurent, ES Paroli, SY Multitop, Alduna, P9400, PR38N86, Severo, Arturo, Carolinio KWS, Kanonier, Sativo.

2. Niszczenie słomy i resztek pożniwnych

   Niezniszczone resztki pożniwne stanowią doskonałe miejsce do przezimowania zarodników grzyba oraz szkodników, zwłaszcza omacnicy prosowianki. Larwy tego gatunku żerują w nadziemnych częściach kukurydzy, wygryzając w nich otwory ułatwiając w ten sposób wnikanie grzyba do wnętrza roślin oraz jego szybszy rozwój. Rozdrabnianie i przyorywanie resztek pożniwnych utrudnia gąsienicom i zarodnikom grzybów wydostanie się na powierzchnię gleby w kolejnym roku oraz znacznie zakłóca ich rozwój.

3. Zwiększenie naturalnej odporności roślin

   Odpowiednie nawożenie może także zmniejszyć zagrożenie wystąpienia infekcji - dobrze odżywiona roślina jest znacznie rzadziej porażana przez zarodniki grzyba. Kukurydza silnie reaguje na nawożenie azotowe, a nadmiar tego składnika zwiększa podatność kukurydzy na infekcje grzybowe. Warto jednak zaznaczyć, że jest to gatunek który bardzo trudno przenawozić azotem, niemniej nadmierne zwiększanie dawek azotu jest przyrodniczo i ekonomicznie nieopłacalne. Dla kukurydzy najlepszym nawozem azotowym stosowanym przedsiewnie jak i pogłównie jest mocznik.pl. Kukurydza jest także bardzo wrażliwa na niedobór fosforu, dlatego warto zadbać o to, aby fosfor był dostępny dla roślin już od samego początku. Najkorzystniejszym rozwiązaniem jest podanie go jesienią pod orkę, najlepiej w nawozach na bazie fosforanu amonu, tj. POLIFOSKA^® 4, POLIFOSKA^® 5, POLIFOSKA^® 6. Z kolei na glebach o niskim pH, oraz o niskiej zasobności w ten składnik, dobre efekty daje startowe nawożenie fosforem. Przy tej metodzie wysiewu najlepsze są nawozy zawierające azot i fosfor, np. POLIDAP^®. Oczywiście nawożenie kukurydzy nie opiera się tylko na dostarczeniu fosforu i azotu, nie wolno zapominać również o pozostałych składnikach, które wpływają na ogólną kondycję i zdrowotność roślin.

4. Zbiór kukurydzy w terminie

   Kukurydza jest ostatnią rośliną schodzącą z pola więc grzyby mają znacznie więcej czasu na produkcje toksyn, niż np. w zbożach. Najwięcej mikotoksyn produkowanych jest już po osiągnięciu dojrzałości ziarna i z każdym dniem zwiększa się ich poziom. Jeżeli jest to możliwe zbiór należy przeprowadzić jak najszybciej i przy niskiej wilgotności ziarna. Dodatkowo jeżeli w trakcie wegetacji wystąpiły sprzyjające warunki do infekcji fuzariozami lub występowała omacnica prosowianka to nie powinniśmy zbytnio opóźniać zbioru, gdyż każdy dzień zwłoki to oczywiście bardziej suche ziarno, ale jednocześnie silniej porażone przez mikotoksyny.

5. Dobre doprawienie gleby przed siewem

   Zapewnienie optymalnych warunków wzrostu to podstawa równomiernych wschodów roślin i uzyskania wyrównania w wielkości i wilgotności kolb. Unikajmy wiosennych orek, zwłaszcza w warunkach suszy. Źle doprawiona gleba może wpłynąć na nierównomierne wschody, a w dalszym etapie rozwoju na konkurencję pomiędzy roślinami. Opóźnione w rozwoju rośliny są znacznie niższe, bardziej wilgotne, silniej porażone przez grzyby i wydadzą niższy plon. Takie ziarno może „zepsuć” całą partię ziarna z pola.

6. Ochrona chemiczna ma sens tylko wtedy, gdy zwalczana była omacnica prosowianka

   Zabieg taki można przeprowadzić w fazie końca kwitnienia kolb opryskiwaczem szczudłowym, tak aby nanieść ciecz roboczą na znamiona kolb. Nie ma możliwości połączenia zabiegów przeciw omacnicy i fuzariozom ze względu na różne terminy ich występowania. Jedynym środkiem zarejestrowanym do zwalczania fuzariozy w kukurydzy jest preparat Retengo Plus 183 SE (piraklostrobina, epoksykonazol).

Mikotoksyny tworzą się również podczas przechowywania ziarna

Aby temu zapobiec, należy przechowywać ziarno nieuszkodzone i o odpowiedniej wilgotności (najlepiej poniżej 15%). W trakcie magazynowanie pamiętajmy o wietrzeniu ziarna i utrzymywaniu jednolitej temperatury w całym pomieszczeniu. Regularne sprawdzanie temperatury i wilgotności ziarna, może uchronić ziarno przed infekcją. W trakcie przechowywania ziarno najczęściej porażane jest przez grzyby z rodzaju Aspergillus i Pencillium, które produkują ochratoksynę – toksynę uszkadzającą nerki.

Podsumowując, wyprodukowanie zdrowego ziarna o dobrych parametrach jakościowych jest możliwe pod warunkiem dostosowania się do zasad dobrej praktyki rolniczej.