Gleba to "żywy twór", w którym nieustannie zachodzą przeróżne skomplikowane procesy, zależne od wielu czynników. Jak więc powinniśmy podejść do tak istotnego zabiegu agrotechnicznego, jakim jest nawożenie, aby nie przenawozić, ani nie doprowadzić do powstania niedoborów u roślin? Jak wiadomo niewłaściwe nawożenie może spowodować niekorzystne zmiany w glebie, które mogą ograniczyć potencjał plonowania roślin uprawnych.

Nie byłoby to tak skomplikowane gdyby nawożenie nie zależało od pogody

Optymalny rozkład opadów w sezonie wegetacyjnym wpływa nie tylko na prawidłowy wzrost i rozwój roślin, ale także na dobre rozpuszczenie i przemieszczenie się nawozów w glebie oraz ich pobranie przez rośliny. Warto zaznaczyć, że zbyt obfite i intensywne opady wpływają na to, że większa część niektórych jonów zostaje wymyta w głąb gleby i praktycznie bezpowrotnie utracona (zwłaszcza saletrzany NO3-, siarczanowy SO₄^2- i Mg²⁺).  Z kolei brak wody powoduje, że rośliny mają duże problemy z pobraniem niektórych składników m.in. anionów fosforu i boru  we wszystkich glebach oraz kationów amonowych, potasowych i magnezowych na glebach ciężkich.

Przyswajalność i dostępność pierwiastków zależy w dużej mierze od pH

Ustalając jakiekolwiek nawożenie powinniśmy zacząć od poznania odczynu gleby i jego stabilizacji. Fosfor jest jednym z pierwiastków najbardziej wrażliwych na nieodpowiedni odczyn gleby. Im gleba bardziej kwaśna (pH 1MKCl poniżej 4, 5) tym zawartość przyswajalnego fosforu spada i staje się on niedostępny dla roślin (tworzy nierozpuszczalne połączenia z glinem, żelazem oraz manganem). W środowisku obojętnym i zasadowym jak również na glebach przewapnowanych łączy się z wapnem i magnezem tworząc trudno rozpuszczalne sole. Także mikroskładniki są wrażliwe na nieodpowiedni odczyn gleby. Wszystkie, oprócz molibdenu są słabo przyswajalne przy pH 1MKCl powyżej 6,3‑6,5, a do najbardziej wrażliwych należą mangan, a następnie bor. Przy takim odczynie gleby zalecane jest stosownie tych składników systematycznie i tylko doglebowo.

Oprócz pH i wody na tempo pobierania składników pokarmowych wpływa także światło, temperatura, obecność jonu amonowego NH₄ oraz dostępność innych składników. Dlatego w produkcji roślinnej nic nie zastąpi waszej czujności, wiedzy na temat roślin i ich obserwacji w trakcie wegetacji.

Z powyższych rozważań nasuwa się jeden aczkolwiek dość istotny wniosek: zanim przystąpimy do jakichkolwiek czynności najpierw powinniśmy dobrze poznać stanowisko, jakie wybraliśmy pod przyszłą uprawę

Podstawą racjonalnego nawożenia jest wykonanie analizy gleby. Analizy w zakresie podstawowym (pH, zawartość P, K, i Mg) powinniśmy robić średnio, co 3‑4 lata. Dzięki nim otrzymamy informację ile składników jest w glebie i które pierwiastki powinny być szczególnie starannie bilansowane. Warto również dodatkowo oznaczyć zawartość siarki oraz mikroskładników w glebie, gdyż coraz częściej to właśnie te pierwiastki determinują wielkość plonów.

Ocena zasobności gleby umożliwi nam prawidłowe określenie strategii nawozowej w gospodarstwie

Laboratoria chemiczne do określenia zawartości makroskładników w glebie stosują skalę 5-stopniową (bardzo niska, niska, średnia, wysoka i bardzo wysoka), natomiast do oceny mikroskładników 3-stopniową (niska, średnia, wysoka). Co one nam mówią?

a) zawartość bardzo niska i niska wskazuje nam potrzebę intensywnego nawożenia, które zabezpieczy potrzeby pokarmowe roślin, przy jednoczesnym zwiększeniu zasobność gleby.

b) zawartość średnia mówi nam, że nawożenie powinno zapewnić zwrot składników, które roślina pobrała z gleby w trakcie wegetacji.

c) zawartość wysoka i bardzo wysoka sygnalizuje nam, że nawożenie należy ograniczyć, ponieważ rośliny mogą korzystać z rezerw glebowych.

Jeżeli znamy już zawartość składników pokarmowych w glebie kolejnym krokiem jest wyliczenie ile danego pierwiastka musi zostać do niej wprowadzone

W tym celu powinniśmy obliczyć potrzeby nawozowe roślin, które w pełni zabezpieczą wymagania pokarmowe rośliny uprawnej, nie obniżając przy tym zasobności gleby. Potrzeby nawozowe wyliczamy korzystając ze wzoru:

wymagania pokarmowe względem danego składnika (tab. 1) × przewidywany plon × współczynnik przeliczeniowy (tab. 2 lub 3)

Tabela 1: Średnie pobranie składników pokarmowych przez rośliny uprawne

Źródło: A. Grześkowiak. 2013. Vademecum nawożenia. Wyd. Grupa Azoty - wersja uproszczona

 Tabela 2: Współczynniki przeliczeniowe pobrania fosforu i potasu przez rośliny uprawne na dawki składnika pokarmowego

Źródło: A. Grześkowiak. 2013. Vademecum nawożenia. Wyd. Grupa Azoty

 Tabela 3: Współczynniki przeliczeniowe dla magnezu dla gleb Polski

Źródło: A. Grześkowiak. 2013. Vademecum nawożenia. Wyd. Grupa Azoty

Załóżmy, że pszenica ozima będzie uprawiana na glebie średniej bez nawożenia organicznego i naturalnego. Gleba charakteryzuje się wysoką zasobnością w fosfor i potas oraz średnią w magnez. Przewidywany plon ziarna to 8 t/ha. Przedplonem była pszenica ozima, a słomę po jej zbiorze przyorano. Na wyprodukowanie 1 t ziarna roślina pobiera około 11 kg P₂O₅, 21 kg K₂O i 4,5 kg MgO.

Wymagania pokarmowe pszenicy ozimej względem fosforu wynoszą:     

                                               11,0 kg × 8,0 t × 0,70= 61,6 kg P₂O₅/ha

W przyoranej słomie zbożowej zastosowano już 3,0 kg P₂O₅ (tab. 1) × 8,0 t = 24,0 kg fosforu czyli dawka 61,6 kg - 24,0 kg = 37,6 kg P₂O₅/ha  zabezpieczy wymagania pszenicy względem fosforu. Analogicznie obliczamy pozostałe składniki pokarmowe.

Wymagania pokarmowe względem potasu:

                                               21,0 kg × 8,0 t × 0,9 = 151,2 kg K₂O/ha

W przedplonie zastosowano 14,0 kg K₂O × 8,0 t = 112,0 kg 

                                               151,2 kg - 112,0 kg = 39,2 K₂O/ha

Wymagania pokarmowe względem magnezu:         

                                               4,5 kg × 8,0 t × 1,5= 54,0 kg MgO/ha

W przedplonie zastosowano  2,0 kg MgO × 8,0 t = 16,0 kg

                                               54,0 kg - 16,0 kg = 38,0 kg MgO/ha

Gdy już ustalimy wymagania pokarmowe roślin pozostają nam już tylko proste obliczenia matematyczne

Z naszych powyższych rozważań wynika, że pszenica ozima ma podobne wymagania pod względem potasu i fosforu. W takich warunkach najlepiej sprawdzi się nawóz wieloskładnikowy Polifoska^® Tytan [NPK(S) 6‑25‑25(5)].

W 100 kg nawozu mamy 6 kg N, 25 kg P₂O₅, 25 kg K₂O oraz 5 kg S. Aby obliczyć potrzebną ilość nawozu musimy wykonać proste działanie matematyczne:

37,6 kg P₂O₅ (wymagania pokarmowe) × 100 kg ÷ 25 kg P₂O₅ (zawartość składnika w 100 kg nawozu) = 150,4 kg/ha

39,2 kg K2O × 100 kg ÷ 25 kg K2O = 156,8 kg

38,0 kg MgO × 100 kg ÷ 0 kg MgO = 0 kg

157 kg/ha Polifoski^_® Tytan w zupełności wystarczy, aby zabezpieczyć wymagania pokarmowe pszenicy względem fosforu i potasu. Roślinom zostanie także dostarczony azot, siarka, żelazo i cynk. Azot amonowy zawarty w tym nawozie wspomaga pobieranie fosforu i ogranicza nadmierne pobieranie potasu, z kolei dodatek mikroelementów zwiększa sprawność metabolizmu roślin. Plantacja będzie natomiast wymagała dodatkowego nawożenia magnezem.

Czasami okazuje się, że proporcje składników w nawozach kompleksowych trudno jest dopasować do naszych wyliczeń

Należy wówczas, skupić się na składniku, który jest roślinie najbardziej potrzebny i na jego podstawie wyliczyć dawkę nawozu. Ewentualną różnicę oczywiście, jeżeli jest znaczna, możemy uzupełnić w nawozach pojedynczych.

Jak widzimy nawożenie to czasami dość skomplikowane działania matematyczne. Na szczęście z pomocą przychodzą nam programy komputerowe tj. PoliceNaw, agrolicznik czy NawSald, które po podaniu kilku informacji wyliczą nam dawkę nawozu, jaką powinniśmy zastosować na polu.