Planując siew żyta ozimego warto odpowiednio wszystko przemyśleć, aby nie przeoczyć kilku kluczowych elementów agrotechniki, ponieważ błędy popełnione w trakcie przygotowania pola oraz w okresie jesieni są często już nie do naprawienia.
Żyto, ze wszystkich zbóż jest najmniej „kapryśne”. Znane jest m.in. z tego, że ma najmniejsze wymagania glebowe, małą wrażliwość na zakwaszenie gleby, największą mrozoodporność oraz najlepiej radzi sobie ze stresem suszy. Jego reakcja na niedobory składników pokarmowych jest również najmniejsza. Jednak, aby osiągnąć sukces w uprawie tej rośliny, warto rozpatrzyć kilka bardzo istotnych aspektów tj.:
Stanowisko nie bez znaczenia
Ze względu na małe wymagania glebowe i klimatyczne żyto uprawiane na glebach słabszych, najczęściej po zbożach, ponieważ lepsze przedplony przeznaczone są zazwyczaj pod uprawę pszenicy. Jednak, jeśli zostawimy dla tej rośliny lepszy przedplon np. w postaci roślin bobowatych lub wczesnych i średnio wczesnych ziemniaków, bez wątpienia odwdzięczy nam się wyższym plonem.
Termin i gęstość siewu
Bardzo ważnym elementem w technologii uprawy żyta jest termin siewu, który przypada na II i III dekadę września, przy czym II dekada września dotyczy północnej i wschodniej części kraju, natomiast III - środkowej, zachodniej i południowej. Terminu siewu nie zależy opóźniać, ponieważ może to spowodować słabsze ukorzenianie się roślin i ich krzewienie oraz zakłócenia w pobieraniu składników pokarmowych, a także wody. Absolutnie nie należy siać żyta zbyt gęsto, ponieważ rośliny gorzej się krzewią, wytwarzają cienkie źdźbła. które ostatecznie są bardzo podatne na wyleganie. Na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego odmiany populacyjne zaleca się wysiewać w obsadzie 300 szt/m2, na żytnim dobrym – 350 szt/m2, a na żytnim słabym – 400 szt/m2. Obsadę dla mieszańców należy zmniejszyć o 50 szt/m2.
Dobór odmiany do siewu
Pierwszym kryterium wyboru odmiany jest oczywiście potencjał plonowania, a zaraz po nim zwracamy uwagę na inne korzystne cechy tj. odporność na wyleganie, bądź patogeny chorobotwórcze. Poszukując informacji o odmianach żyta warto przejrzeć Listy Odmian Zalecanych (LOZ), na których znajdują się odmiany najlepiej przystosowane do warunków panujących w danym rejonie kraju.
Wymagania pokarmowe
Żyto ozime do wytworzenia 1 tony ziarna (wraz z plonem słomy) potrzebuje średnio 21 kg azotu (N), 11 kg fosforu (P2O5), 23 kg potasu K2O, 5 kg wapnia (CaO), 4 kg magnezu (MgO), 3,5 kg siarki (S) oraz 5,5 g boru (B), 8,5 kg miedzi (Cu), 250 g żelaza (Fe), 120 g manganu (Mn), 0,8 g molibdenu (Mo) i 79 g cynku (Zn).
Nawożenie fosforowo-potasowe stosować przedsiewnie
Nawozy PK pod żyto należy stosować przedsiewnie, wówczas mamy pewność że będą one efektywnie wykorzystane, gdyż pierwiastki te mają znaczący wpływ na tworzenie w okresie jesiennym silnego i dobrze rozbudowanego systemu korzeniowego. Zaleca się wysiać nawóz pod orkę siewną lub uprawki przedsiewne, aby móc dobrze wymieszać go z 10‑20 cm warstwą gleby. Jeżeli nie wprowadzimy nawozów potasowych przedsiewnie do gleby, konieczne jest naprawienie tego błędu wiosną, pod warunkiem, że będzie to wykonane możliwie jak najwcześniej. Uwaga! Na glebach o niskiej zasobności cała dawka fosforu i potasu powinna być stosowana przed siewem. Dobór nawozu wieloskładnikowego powinien uwzględniać stosunek P:K. Jeśli nie zebraliśmy słomy, która jest bogatym źródłem potasu, dobieramy nawóz o węższym stosunku P:K czyli 1:1 lub 1:1,5 np. POLIFOSKA®8, POLIFOSKA® 6, natomiast w przypadku zbioru słomy zaleca się nawozy o szerszym stosunku P:K czyli minimum 1;1,5 do nawet 1:3 tj. POLIFOSKA®PLUS, POLIFOSKA®PETROPLON, POLIFOSKA® KRZEM. Dawki nawozów powinny być dobrane w oparciu o wyniki zasobności gleby w składniki pokarmowe oraz wielkość spodziewanych plonów.
Tabela 1. Dawki fosforu i potasu pod żyto wg IUNG-PIB
| Poziom plonowania dt/ha | Dawka w kg/ha | |||||
| fosfor | potas | |||||
| Zasobność gleby | ||||||
| niska | średnia | wysoka | niska | średnia | wysoka | |
| 30 | 60‑70 | 40‑50 | 30‑40 | 70‑80 | 60‑70 | 50‑60 |
| 40 | 70‑80 | 60‑70 | 40‑50 | 80‑90 | 70‑80 | 60‑70 |
| 50 | 80‑90 | 70‑80 | 50‑60 | 90‑100 | 80‑90 | 70‑80 |
| 60 | 90‑100 | 80‑90 | 60‑70 | 100‑110 | 90‑100 | 80‑90 |
| 70 | 100‑110 | 90‑100 | 70‑80 | 110‑120 | 100‑110 | 90‑100 |
Azot - trochę jesienią, resztę wiosną
Warunkiem wysokiej efektywności wykorzystania azotu jest odpowiednie dawkowanie w czasie wegetacji. Przedsiewnie z nawozami kompleksowymi zaleca się stosować 10‑20 kg N/ha. Najlepiej jeśli azot zawarty w nawozach jest w formie amonowej lub amidowej (forma saletrzana zmniejsza odporność na wymarzanie oraz podatność na wyprzenie i porażenie przez pleśń śniegową). Pierwszą wiosenną dawkę azotu podajemy z chwilą ruszenia wegetacji. Wówczas wskazane jest stosowanie nawozów azotowych zawierających siarkę, która poprawia efektywność nawożenia azotem, tj. POLIFOSKA® 21, lub Saletrosan® 26. Kolejną porcję azotu wysiewamy w fazie 1.- 2. kolanka, natomiast ostatnią w fazie liścia flagowego. W zależności od przewidywanego plony zaleca się dawkę 50‑90 do 130 kg N/ha w formie mocznika, saletry amonowej lub saletrzaku, RSM.
Chwasty – możliwe zwalczanie od siewu, aż do początku fazy liścia flagowego
Podobnie jak każda roślina, żyto jest wrażliwe na zachwaszczenie, dlatego ochrona herbicydowa powinna rozpocząć się już jesienią. Wówczas chwasty są w mało zaawansowanych stadiach rozwoju i możemy je łatwiej wyeliminować stosując niższe dawki preparatów. Szczególną uwagę należy zwrócić na występowanie zimujących chwastów tj. miotła zbożowa, chaber bławatek, maruna bezwonna oraz przytulia czepna, które wiosną startują jeszcze przed żytem stanowiąc dużą konkurencję.
Jeśli nie wykonaliśmy zabiegu jesienią, lub ochrona nie przyniosła oczekiwanych efektów, możemy wykonać go wiosną, aż do fazy początku liścia flagowego, jednak musimy się liczyć z koniecznością zwiększenia dawek preparatów.
Zabezpiecz żyto przed chorobami
Znaczne nasilenie występowania chorób w uprawie żyta prowadzi do dużych strat plonu. Do najczęściej pojawiających się chorób żyta zalicza się m.in. mączniaka prawdziwego zbóż i traw, pleśń śniegową, rdzę brunatną i żółtą, rynchosporiozę zbóż oraz łamliwość źdźbła i fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła, fuzariozę liści i kłosów oraz sporysz. Ochronę fungicydową jednym z zalecanych preparatów stosuje się zazwyczaj w dwóch terminach: T1 w fazie 1‑2 kolanka oraz T2 – na początku kłoszenia. W przypadku słabej presji chorób można wykonać jeden zabieg ochronny w fazie początku liścia flagowego.
Szkodniki – obserwuj i niszcz
W ostatnich latach coraz częściej mamy do czynienia ze szkodnikami zbóż, które uszkadzając rośliny, powodują większą ich podatność na porażenie chorobami grzybowymi. Na plantacjach żyta ozimego możemy spotkać nie tylko mszyce i skrzypionki, ale także śmietkę kiełkówkę i ozimówkę, ploniarkę zbożówkę, rolnice, drutowce, wciornastki i lednicę. Przy czym jedynie skrzypionki i mszyce stanowią największy problem, zazwyczaj w okresie wiosno-letnim. Aby określić prawidłowy termin zwalczania szkodników niezbędna jest lustracja pola, gdyż tylko w ten sposób, szybko i sprawnie będziemy mogli zareagować na zagrożenie. Zaleca się monitorowanie pól także po wykonaniu zabiegu w celu sprawdzenia jego skuteczności.
Konieczny antywylegacz
Zapobieganie wyleganiu łanów żyta powinno polegać przede wszystkim doborze odpowiedniej odmiany, wysiewie zalecanej gęstości siewu oraz zbilansowanym nawożeniu azotem. Jednak przy dużym niebezpieczeństwie wylegania powinniśmy zastosować regulatory wzrostu, zwłaszcza na stanowiskach żyźniejszych, na których żyto plonuje zazwyczaj wysoko. Preparaty zaleca się stosować w dwóch terminach: T1 w fazie 1‑2 kolanka oraz T2 – w fazie liścia flagowego.
