Wapnowanie jest jedynym skutecznym sposobem przeciwdziałania nadmiernemu zakwaszeniu gleb. Nieodpowiedni odczyn gleby obniża efektywność nawożenia roślin azotem i innymi składnikami, a także stosowania środków ochrony roślin, dlatego powinien być stale kontrolowany, a pola sukcesywnie wapnowane.

Niestety w Polsce udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych wynosi ponad 50%. Przy czym według IUNG – PIB największy ich procent znajduje się w województwie podlaskim, mazowieckim, łódzkim i podkarpackim, najmniejszy w opolskim i kujawsko-pomorskim.

Skutkiem zakwaszenia gleb jest przede wszystkim ograniczona dostępność pierwiastków - na glebach bardzo silnie zakwaszonych (o pH 4,0) azot, fosfor, potas, wapń, magnez są bardzo słabo dostępne dla roślin. Dodatkowo w glebach kwaśnych zwiększona zostaje ruchliwości niebezpiecznych dla roślin i ludzi pierwiastków, głównie metali ciężkich, a ograniczona aktywności drobnoustrojów biorących udział w rozkładzie substancji organicznej. Negatywnym skutkiem niskiego odczynu gleby jest również osłabienie intensywności przebiegu procesu pobierania wolnego azotu z powietrza oraz składników pokarmowych do głębszych warstw gleby, czego konsekwencją jest spadek żyzności gleby i pogorszenie jej jakości, a także produkowanie dużych ilości gazów do atmosfery: dwutlenku siarki, tlenków azotu i dwutlenku węgla, które docierają do gleb w postaci kwaśnych deszczy i tzw. suchego opadu.

Powinniśmy mieć świadomość, że zabieg wapnowania i podnoszenie odczynu gleby do wartości optymalnej to zapewnienie roślinom prawidłowego wzrostu i rozwoju, a tym samym osiągnięcie wysokiego plonu. Stąd też regulacja odczynu, jeśli jest konieczna powinna być priorytetem i na pierwszym miejscu, przed innymi zabiegami nawozowymi.

Wrażliwość roślin uprawnych na odczyn gleby

Rośliny najlepiej rosną i plonują tylko w warunkach optymalnego dla nich odczynu. Większość roślin uprawnych preferuje odczyn od lekko kwaśnego do obojętnego. Niektóre z nich preferują lub są bardziej tolerancyjne względem kwaśnego odczynu. Z badań wynika, że rośliny uprawne najbardziej wrażliwe na niski odczyn gleby to burak cukrowy, jęczmień, lucerna, koniczyna i soja. Do prawidłowego rozwoju potrzebują optymalnego pH gleby w granicach 6,6 – 7,0. Pszenica, rzepak, kukurydza, groch i bobik również wykazują wrażliwość na kwaśny odczyn gleby i wymagają pH gleby 6,1‑6,5. Średnią wrażliwością charakteryzuje się pszenżyto, ziemniaki i mieszanki zbożowe (pH gleby 5,6 - 6,0), natomiast najmniejszą żyto, owies, łubin i len (pH gleby 5,1‑5,5), choć w przypadku żyta, aby mogło wysoko plonować musi być uprawiane w odczynie lekko kwaśnym.

Wapno lepiej siać w odstępie

Wysiew nawozów wapniowych powinien być wykonany i oddzielony w czasie od innych zabiegów nawozowych, dlatego tak ważne jest zastosowanie ich tuż po żniwach, na ściernisko. Zachowanie odstępu 4‑6 tygodniowego jest bardzo istotne. Zastosowanie nawozów fosforowych tj. POLIDAP®, POLIDAP®Light, POLIFOSKA®PLUS, POLIFOSKA®5, POLIFOSKA®6, POLIFOSKA®8, POLIFOSKA®KRZEM, POLIFOSKA®TYTAN lub azotowych zawierających formę amonową azotu przed wapnowaniem, lub też po, może powodować znaczne straty azotu i uwstecznianie się fosforu, stąd zabiegi te stają się wówczas nieopłacalne. Podobnie ma się sytuacja z obornikiem i gnojowicą. Jednak nie jest to jedyny powód, dla którego zaleca się stosować wapno wcześniej, tuż po żniwach.

Zastosowanie nawozów wapniowych na ściernisko ma wiele zalet

Skuteczność działania nawozów wapniowych jest najwyższa w przypadku, gdy zostaną równomierne wymieszanie z glebą na całej głębokości warstwy ornej. Jest to możliwe, gdy zastosujemy je od uprawę pożniwną, ponieważ wysiewając wapno na ścierń mamy możliwość kilkakrotnego mieszania go z glebą w trakcie wykonywania uprawek pożniwnych. Przy czym pierwszy zabieg zaraz po żniwach powinien pozwolić na wymieszanie wysianego na ścierń wapna z niewielką warstwą gleby, natomiast kolejny, po kilku tygodniach na wymieszanie na większą głębokość. Zabiegi te są szczególnie zalecane na polach, na których została słoma, wówczas przy aplikacji wapna na takim polu zneutralizowane zostaje działanie toksycznych dla roślin związków oraz ich negatywnego wpływu na uprawę następczą.

Odczyn gleby należy regularnie kontrolować

Zawsze trzeba mieć na uwadze to, że gleby nie należy przewapnować, stąd dobór odpowiedniej dawki to najważniejszy czynnik przy zabiegu wapnowania. Dobrze, jeśli wcześniej wykonamy analizę gleby, wówczas mamy pełen obraz stanu pH gleby i możemy zadecydować jakiej ilości wapna potrzebujemy w danym sezonie, aby przybliżyć odczyn do wartości optymalnych. Takie badania powinniśmy robić najlepiej co 4 lata, lub corocznie jeśli mamy zbyt niski odczyn, a każdego roku wapnujemy. Po otrzymaniu wyników z laboratorium Stacji Chemiczno-Rolniczej lub laboratorium Ośrodka Doradztwa Rolniczego powinniśmy otrzymać pomoc i doradztwo odnośnie dalszego działania. Przy doborze wapna na nasze pole musimy wiedzieć jaką formę nawozu powinniśmy zastosować, jaki jest skład kupowanego produktu, jego reaktywność oraz ilość jakiej będziemy potrzebować.

Szybko czy wolnodziałające wapno?

Otóż wapno tlenkowe, czyli CaO, jest wapnem o szybkim działaniu, polecanym na gleby ciężkie i zbite. Ta forma wapna w krótkim czasie wchodzi w reakcję z wodą, stąd jej szybkość działania, lecz z uwagi na to, że powoduje ona zbyt reaktywne działanie może niekorzystnie wpłynąć na wschody roślin jeśli zastosujemy ją na krótko przed siewem, czy też pogłównie. Druga forma wapna to wapno węglanowe (CaCO3), które działa zdecydowanie wolniej i jest mniej reaktywne. Ze względu na to, że forma węglanowa jest wolnodziałająca poleca się ją na gleby lżejsze, w których zasobność w próchnicę jest mniejsza.

Zbyt duże dawki wapna, przekraczające 2,5 t CaO/ha, naelży rozłożyć na okres kilku lat Jednorazowe stosowanie zbyt dużych dawek wapna, lub wapna szybkodziałającego np. w formie tlenków może wyrządzić więcej szkód, niż korzyści. Ponadto, może skutkować ich wymyciem już w pierwszym roku, w ilości nawet do około 25%.

Sięgnij po dopłatę

Od ubiegłego roku rolnicy mają możliwość skorzystania z dofinansowania do wapnowania udzielanego przez Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Z dopłaty mogą skorzystać rolnicy posiadający użytki rolne o powierzchni nieprzekraczającej 75 ha, jednak dofinansowaniu podlega regeneracja gleb o odczynie pH mniejszym lub równym 5,5. Wsparcie działań regeneracyjnych dla danej działki ewidencyjnej jest udzielane nie częściej niż raz na cztery lata (więcej w artykule: „Wapnowanie z dopłatą”).

Kwota dofinansowania zależne od powierzchni gospodarstwa:

- do 300 zł/t czystego składnika odkwaszającego (CaO oraz CaO+MgO) dla gospodarstw o powierzchni nie przekraczającej 25 ha użytków rolnych,

- do 200 zł/t czystego składnika odkwaszającego (CaO oraz CaO+MgO) dla gospodarstw o powierzchni powyżej 25 ha, ale nie przekraczającej 50 ha użytków rolnych,

- do 100 zł/t czystego składnika odkwaszającego (CaO oraz CaO+MgO) dla gospodarstw o powierzchni powyżej 50 ha, ale nie przekraczającej 75 ha użytków rolnych.