Potas podobnie jak azot odpowiada za budowanie plonu i jakości uprawianych roślin, uczestniczy w regulacji pobierania azotu, odpowiada za gospodarkę wodną rośliny oraz w budowaniu jej odporności na warunki stresowe.

Ogromna rola potasu

Dobre zaopatrzenie rośliny uprawnej w potas polepsza jej stan zdrowotny, poprzez zwiększenie jej odporności na choroby i szkodniki, sprzyja rozwojowi systemu korzeniowego, poprawia zimotrwałość i warunkuje jej prawidłowy metabolizm. Bierze też udział w powstawaniu skrobi, produkcji cukrów i ich dystrybucji, co jest szczególnie istotne w uprawie takich roślin jak ziemniak czy burak cukrowy.

Jednak najważniejszą w rozwoju roślin funkcją potasu jest jego odpowiedzialność za gospodarkę wodną rośliny. Ponad 90% całej ilości wody transpirowanej przez roślinę przechodzi przez aparaty szparkowe, których ruchem steruje właśnie stężenie potasu. Jest to niezwykle istotne zwłaszcza w latach suchych. W chwili gdy wzrasta nagromadzenie potasu w roślinie wzrasta też turgor komórek przyszparkowych i następuje rozwarcie szparek, natomiast przy spadku koncentracji potasu następuje ich zamykanie. W przypadku niedoboru potasu w roślinie ten mechanizm przestaje prawidłowo funkcjonować i roślina nie jest w stanie obronić się przed stresem niedostatku wody, szybciej traci turgor i zaczyna więdnąć. Roślina reaguje również zahamowaniem wzrostu już przy małych niedoborach wody. W warunkach pogłębiającej się suszy na starszych liściach widoczne jest żółknięcie ich krawędzi i brzegów. Z czasem liście więdną, a plamy powiększają się, brunatnieją, obumierają i opadają.

Potas w glebie

Poziom potasu w glebie waha się w granicach od 0,01 do 2%, a głównym jego źródłem są minerały ilaste. Uważa się, że niedobory gleb w przyswajalny potas zajmują drugie miejsce po zakwaszeniu wśród czynników zmniejszających żyzność polskich gleb i ograniczających plony podstawowych roślin uprawnych. Poza jego wywożeniem z płodami rolnymi następują jeszcze jego straty poprzez wymywanie.

Gleby w Polsce nie są glebami bogatymi w przyswajalny dla roślin potas, jednak sytuacja nie jest wcale aż tak zła. Z roku na rok bowiem wartość ta się poprawia w porównaniu do ubiegłych lat. Najgorsza sytuacja występuje w województwie łódzkim, świętokrzyskim, małopolskim, podkarpackim, mazowieckim i podlaskim, gdzie gleby są najmniej zasobne w przyswajalny potas. Odwrotną sytuację mamy w województwie warmińsko-mazurskim, lubuskim i dolnośląskim, gdzie poziom przyswajalnego potasu jest na wysokim lub bardzo wysokim poziomie. W pozostałych województwach zawartość tego pierwiastka w glebach jest na średnim poziomie.

Zasobność gleby w potas

Najwięcej potasu zawierają gleby ciężkie, najmniej gleby organiczne. Glebami najbardziej zasobnymi w potas są czarnoziemy, mady , gleby gliniaste i ilaste. Jest on trudno wymywany z gleb cięższych, ale łatwo z lekkich i organicznych. Najlepiej jeśli rośliny uprawiane są na glebach o średniej zasobności nie tylko w przyswajalny potas, ale także fosfor, magnez, siarkę i wapń.

Tabela 1. Zasobność gleb w potas [mg K₂O/100 g gleby]

Źródło: IUNG-PIB Puławy, 1989

Jeżeli po zbadaniu próbki gleby, analiza wykaże niską zasobność potasu wówczas należy rozważyć zwiększenie nawożenia tym pierwiastkiem, które ma na celu pokrycie potrzeb pokarmowych rośliny uprawnej jak i podniesienie zasobności gleby do wartości średniej w przyszłości (optymalną dawką potasu jest około 60‑70 kg K₂O/ha rocznie). Niestety, nie jest to zadanie łatwe, bo potas z gleb lekkich jest wymywany, a w glebach ciężkich uwstecznia się. Pamiętajmy jednak, aby najpierw koniecznie uregulować odczyn gleby i sprawdzić zasobność gleby w magnez, ponieważ przenawożenie (które zdarza się bardzo rzadko), lub niewystraczająca jego zawartość może dawać objawy niedoborowe tego pierwiastka (antagonizm). W przypadku, gdy gleba cechuje się wysoką lub bardzo wysoką zasobnością potasu wskazane jest ograniczenie nawożenia mineralnego lub nawet jego zaniechanie.

Potas – pierwiastek potrzebny roślinom w fazach krytycznych

Do roślin o dużym zapotrzebowaniu na potas należą: rzepak, burak, ziemniak, kukurydza, lucerna, seradela i tytoń. Pierwiastek ten jest przyswajalny przez rośliny z roztworu glebowego w postaci kationu K+, który z łatwością przemieszcza się w roślinie i magazynuje w jej młodych częściach. Rośliny pobierają go przez cały okres wegetacji, najwięcej i najszybciej we wczesnych fazach rozwojowych, czyli w okresie ich intensywnego wzrostu, co decyduje w dużym stopniu o późniejszym plonowaniu. Najmniej intensywnie potas jest pobierany w czasie tworzenia nasion i owoców. Przykładowo, okres, w którym rzepak ozimy wykazuje szczególną wrażliwość na niedobór potasu to faza ruszenia wiosennej wegetacji do początku fazy kwitnienia, u zbóż – faza strzelania w źdźbło do fazy kłoszenia, u roślin buraka cukrowego – od fazy siewki do początku sierpnia, natomiast u ziemniaka – w czasie wiązania bulw.

Efektywne nawożenie potasem

Nawożenie potasem ma duże znaczenie dla wszystkich rodzajów upraw, z tego względu, że wiele z nich wchłania większe ilości potasu niż azotu. Brak potasu w glebie oraz zakłócenia w pobieraniu tego składnika w okresach krytycznych dla żywienia roślin, zawsze będzie skutkować spadkiem plonu. Dlatego, tak ważne jest systematyczne nawożenie gleb potasem, oczywiście na glebach, które tego nawożenia wymagają.

Szacując potrzeby nawozowe roślin uprawnych względem potasu należy wziąć pod uwagę ich potrzeby pokarmowe, zasobność gleby w ten pierwiastek oraz wartość nawozową resztek pożniwnych, obornika lub innych nawozów naturalnych i organicznych. Odpowiednie odżywienie roślin potasem gwarantuje dobrą dostępność azotu od samego początku ich wegetacji. Najwyższą efektywność nawożenia na glebach zwięzłych i średnich uzyskuje się wtedy, gdy nawóz zawierający potas, np. nawóz wieloskładnikowy typu  POLIFOSKA^®PLUS, POLIFOSKA^® 5, POLIFOSKA^® 6, POLIFOSKA^® 8, POLIFOSKA^® KRZEM, POLIFOSKA® TYTAN oraz POLIFOSKA® START, zostanie przed siewem równomiernie rozsiany na polu i wymieszany z warstwą 10‑20 cm gleby. Z kolei na glebach lżejszych, aby uniknąć wymywania potasu możemy wysiać go w dwóch dawkach. Pierwszą jesienią, drugą wczesną wiosną (np. ¹⁄₃ całkowitej dawki potasu). W przypadku ozimin część dawki wysianej wiosną pomoże roślinom szybciej zregenerować się po zimie. Ważne jest jednak, aby wiosenne nawożenie potasem przeprowadzić jak najwcześniej, najlepiej na około 2 tygodnie przed ruszeniem wegetacji, gdyż jest to warunek prawidłowej efektywności nawożenia tym pierwiastkiem.