W ostatnich latach coraz częściej na polach można spotkać uprawę słonecznika w plonie głównym, zwłaszcza w rejonie Opolszczyzny i Dolnego Śląska. Staje się on powoli alternatywą dla monokultury zbożowo – kukurydzianej, rośnie też popyt na olej słonecznikowy z nasion, a śruta słonecznikowa ze względu na dużą zawartość białka stanowi doskonałą paszę w żywieniu bydła. Uprawa słonecznika wymaga jednak spełnienia określonych działań mających wpływ na opłacalność produkcji.
W naszym kraju słonecznik uprawiany jest głównie na zielonkę, kiszonkę oraz coraz częściej jako poplon w mieszankach. Dobór odpowiedniej gleby i rejonu uprawy słonecznika wysiewanego na nasiona, odpowiednia uprawa pola pod zasiew, zbilansowane nawożenie i regulacja zachwaszczenia to czynniki, które decydują o powodzeniu uprawy tej rośliny.
Zalety uprawy słonecznika
Słonecznik jest rośliną bardziej znaną jako roślina pastewna uprawiana na zielonkę lub kiszonkę oraz jako komponent mieszanek międzyplonowych. Uprawiany jest także zarówno jako roślina oleista, jadalna lub ozdobna, lecz nie na szeroką skalę, dlatego należy do upraw o małym znaczeniu gospodarczym, choć mogłaby jako jara roślin oleista być alternatywą dla rzepaku ozimego w latach, gdy w skutek ostrej zimy znaczna część rzepaku może wymarznąć. Ponadto, koszty uprawy słonecznika są dużo niższe niż rzepaku i jest rośliną mniej wymagającą. Jego nasion są bowiem wykorzystywane do produkcji cennego oleju słonecznikowego, który jest wartościowym olejem kuchennym. Używa się go też do produkcji margaryny i kosmetyków oraz biodiesla. Jego zaletą jest również zawartość kwasu linolowego w ilości 60 % (niezbędny nienasycony kwas tłuszczowy), podczas gdy rzepak zawiera do 3 raz mniej (15‑20%), a śruta słonecznikowa jest wartościową paszą treściwą stosowaną w żywieniu krów mlecznych.
Z agrotechnicznego punktu widzenia …
… słonecznik lubi gleby żyzne i zasobne w składniki pokarmowe, lecz również dobrze radzi sobie na glebach słabszych, gdzie występują niedobory wody (zwłaszcza w okresie suchej wiosny), nie ma też wysokich potrzeb nawozowych i jest mniej atakowany w porównaniu do innych roślin oleistych przez patogeny chorobotwórcze oraz szkodniki. Słonecznik dobrze znosi przymrozki występujące w maju (do – 4°C), pod warunkiem, że nie utrzymują się one zbyt długo, ponieważ w momencie przedłużających się chłodów rośliny zaczynają żółknąć, a ich wzrost jest zahamowany. Ogromną zaletą uprawy słonecznika jest również jego głęboki system korzeniowy, sięgający nawet do 1,5 m w głąb gleby, przerastający glebę, co pozytywnie wpływa na poprawę jej właściwości fizycznych i strukturę, a także na wytrzymałość roślin na trudne warunki suszowe. Dzięki temu może udać się nawet na glebach lekkich piaszczystych.
Wymagania glebowe i wodne
Najczęściej plantacje słonecznikowe można spotkać w rejonie Opolszczyzny i Dolnego Śląska, ponieważ są to rejony najbardziej nadające się do uprawy tego gatunku, podobnie jak również rejony południowo-wschodniej Polski. Plantacje słonecznika pojawiają się również na Podlasiu, Kujawach oraz w Wielkopolsce. Pod uprawę słonecznika na nasiona nadają się gleby żyzne, czarnoziemy i czarne ziemie, gleby brunatne, na piaskach mocno i średnio gliniastych, nie zaskorupiające się, kompleksu pszennego bardzo dobrego i pszennego dobrego, klasy nie słabszej niż IVa o odczynie obojętnym, pH 6,6‑7,2 (źle znosi gleby kwaśne o niskim pH gleby). Ale bywały też takie plantacje na ternie Opolszczyzny, że słonecznik uprawiany był na klasie V i plonował na przyzwoitym poziomie.
Nie tylko dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu rośliny słonecznika posiadają większa odporność na warunki suszowe, lecz także dzięki grubej i omszonej skórce. Najwięcej wody rośliny potrzebują w fazie kwitnienia, czyli w okresie lipca, co korzystnie wpływa ma zapylenie kwiatów i zawiązywanie niełupek. Niestety opady występujące w tym okresie często przyczyniają się do rozwoju chorób.
Miejsce w płodozmianie i zabiegi uprawowe
Słonecznik na nasiona najczęściej wysiewany jest po zbożach, lecz uprawiany po roślinach okopowych na oborniku, strączkowych i motylkowych z trawami lepiej plonuje.
Po zebraniu przedplonu, należy wykonać zespół uprawek pożniwnych, a przed zimą, wysiać nawóz i wykonać orkę na głębokość 22‑25 cm. Jak najwcześniej wiosną powinniśmy uprawić glebę, lecz zabiegi należy ograniczać do minimum, aby nie przesuszyć gleby. Zatem w pierwszej kolejności pole włókuje się, bronuje lub przeprowadza uprawkę agregatem (niezbyt głęboko). Ze względu na późniejszy siew, wchodzące w międzyczasie chwasty możemy zniszczyć bronami lub agregatem uprawowym. Przed samym siewem powinniśmy zaaplikować nawóz po czym starannie doprawić glebę agregatem uprawowym w celu jej spulchnienia. Możemy to zrobić nieco głębiej, ponieważ nasiona wysiewamy na głębokość około 8 cm. Pulchna powierzchnia i ubita głębsza warstwa gleby pozwala na ulokowanie nasion siewnikiem punktowym na jednakową głębokość, co zapewnia równomierne dobre wschody.
Nawożenie NPK
O nawożeniu słonecznika powinniśmy pomyśleć odpowiednio wcześniej, a dawki nawozów zmodyfikować i dostosować do zasobności gleby na podstawie jego analizy. Przede wszystkim na stanowiskach zakwaszonych należy uregulować pH gleby, ponieważ słonecznik nie toleruje kwaśniej gleby. Zatem wapnowanie pola, jeśli istnieje taka konieczność, musimy wykonać pod przedplon, a jeśli zachodzi taka potrzeba to nawet latem, tuż po jego zbiorze w czasie wykonywania uprawek pożniwnych – najpóźniej w jesieni przed orką zimową.
Słonecznik ma dość duże potrzeby pokarmowe. Aby wytworzyć 1 t niełupek i odpowiednią ilość łodyg i liści, musi pobrać 70 kg N, 26 kg P2O5 i 90 kg K2O. Najczęściej stosuje się nawożenie 60 kg N, 40‑60 kg P2O5 i 150‑180 kg K2O/ha. Nawozy fosforowe i potasowe powinno stosować się przede wszystkim jesienią. Fosfor wpływa na prawidłowe wykształcenie nasion, natomiast potas na usztywnienie łodyg zapobiegające ich łamaniu w czasie dojrzewania koszyczków. Najczęściej dawka fosforu wynosi 60‑90 kg/ha, z kolei dawka potasu jest z reguły znacznie wyższa, ponieważ roślina ta pobiera go z gleby w bardzo dużych ilościach i na stanowiskach mniej zasobnych w ten składnik poleca się wysiać 240 kg K2O/ha. Obydwa te pierwiastki poleca się wprowadzić do gleby stosując nawozy wieloskładnikowe tj. POLIFOSKA®PLUS, POLIFOSKA®5, POLIFOSKA®6, POLIFOSKA®8, POLIFOSKA®KRZEM, POLIFOSKA®TYTAN, POLIFOSKA ®START.
Jeśli chodzi o nawożenie azotem należy je wykonujemy wiosną, przed uprawkami doprawiającymi rolę do siewu w dawce 60‑80 kg/ha stosując MOCZNIK.PL. Jeżeli przedplonem były rośliny okopowe na oborniku, należy zrezygnować ze stosowania azotu. Nie wolno stosować zbyt dużych dawek azotu, bo przedłuża to wegetację słonecznika i opóźnia dojrzewanie koszyczków i niełupek. Roślina ta jest także mniej odporna na wyleganie i porażenie przez choroby grzybowe.
