Prawidłowe zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe w trakcie wegetacji ma znaczący wpływ na wielkość i jakość uzyskiwanych plonów. Niezbędne składniki pokarmowe ze względu na ich zawartość w suchej masie dzielimy na makroskładniki, do których należą: azot, fosfor, potas, siarka, wapń, magnez oraz mikroskładniki, do których należą: żelazo, mangan, miedź, cynk, bor, chlor i molibden. Stosowany podział ilościowy nie uwzględnia właściwości i funkcji fizjologicznych jakie poszczególne pierwiastki pełnią w żywieniu rośli, dlatego mikroskładniki często są niedoceniane. A tymczasem biorą one udział w wielu procesach metabolicznych, wpływają na wykorzystanie pobranych makroskładników i pełnią ważną rolę w utrzymaniu prawidłowej kondycji roślin, dlatego warto lepiej poznać ich rolę.
Najważniejsze mikroskładniki
Żelazo - pierwiastek ten jest składnikiem licznych związków biorących udział w procesie fotosyntezy i oddychania oraz stanowi składnik białka biorącego udział w transporcie elektronów. Jedną z ważniejszych funkcji żelaza jest jego udział w stymulowaniu aktywności enzymów odpowiedzialnych za syntezę chlorofilu. Żelazo uczestniczy w procesach asymilacji azotu cząsteczkowego i redukcji azotanów. Przyswajalność żelaza zależy głownie od odczynu gleby – wysokie pH ogranicza jego dostępność (zakłócenia w dostępności żelaza mogą się pojawić krótko po zastosowaniu wysokich dawek wapna nawozowego). Ograniczająco na pobieranie żelaza wpływają także: niskie i wysokie temperatury, bardzo wysoka lub niska zawartość materii organicznej oraz zbyt duże dawki fosforu. Dla prawidłowego pobierania żelaza niezbędny jest dobrze rozwinięty system korzeniowy, dlatego należy ograniczać czynniki hamujące wzrost korzeni. Niedobór żelaza w roślinach przejawia się chlorozami występującymi na młodych liściach.
Mangan – jest aktywatorem licznych enzymów biorących udział w procesie metabolizowania białek, cukrów i lipidów. Uczestniczy w procesie fotosyntezy i powstawaniu chlorofilu, pełni ważną funkcję w procesie kontroli hormonów roślinnych. Pierwiastek ten w niektórych enzymach może zastępować Mg2+. Mangan wspomaga odporność roślin na stresy biotyczne i abiotyczne. Jego przyswajalność zależy głównie od odczynu gleby, optymalny zakres pH dla dostępności tego składnika mieści się między 5,8 a 6,2. Wraz ze spadkiem odczynu rośnie przyswajalność manganu, na kwaśnych glebach jego wysoka dostępność może wywołać nawet objawy toksyczne. Ograniczająco na pobieranie manganu wpływa wysokie pH oraz duży udział wapnia w kompleksie sorpcyjnym. Jego dostępność może być ograniczona szczególnie na glebach organicznych i czarnych ziemiach, a także na glebach ciężkich. Objawy wizualne niedoboru manganu przejawiają się chlorozami występującymi na młodych w pełni rozwiniętych liściach, przy dłuższym niedoborze chlorozy przechodzą w niszczące blaszkę liściową nekrozy.
Miedź – jest składnikiem i aktywatorem enzymów biorących udział w procesie oddychania i fotosyntezie. Bierze udział w metabolizmie białek i węglowodanów, a także związków azotowych. Miedź jest niezbędna w procesie lignifikacji ścian komórkowych, przez co ma swój udział we wspomaganiu odporności roślin na choroby. Składnik ten wpływa na produkcję i żywotność pyłku. Przyswajalność miedzi zależy głównie od odczynu (jej dostępność wzrasta w środowisku kwaśnym) i zawartości materii organicznej. Brak miedzi najczęściej występuje na glebach torfowych, gdzie jest silnie sorbowana przez rozłożony torf i tym samym staje się niedostępna dla rośli. Lepszemu pobieraniu miedzi sprzyja dobrze rozwinięty system korzeniowy. Wizualne objawy niedoboru miedzi są liczne, charakterystycznym objawem jest więdnięcie roślin, karłowaty pokrój i zaburzenia w procesach rozwojowych roślin (u zbóż nadmierne i długo trwające krzewienie roślin). Brak miedzi na glebach torfowych wywołuje tzw. chorobę nowin, gdzie charakterystycznymi objawami jest żółknięcie lub bielenie wierzchołków młodych liści zbóż.
Cynk – niezbędny pierwiastek w przemianach białkowych i sacharydowych. Jest składnikiem polimerazy RNA i wielu enzymów. Jedną z ważniejszych funkcji cynku jest udział w syntezie tryptofanu. Przypuszcza się, że pierwiastek ten bierze udział w transkrypcji informacji genetycznej. Zaopatrzenie roślin w cynk zależy od jego zawartości w glebie i odczynu. Optymalne pH dla dostępności cynku mieści się w przedziale 5,5‑7,0. Zasadowy odczyn, duża zawartość materii organicznej, nadmiar fosforu ogranicza dostępność cynku. Objawy niedoboru obserwuje się na młodszych w pełni wykształconych liściach. Przy niedoborach cynku typowym objawem jest tworzenie małych liści, skrócenie międzywęźli, chlorozy na liściach. Intensywna uprawa roślin wrażliwych na tym samym stanowisku oraz brak nawożenia organicznego sprzyja utracie zasobności gleby w cynku.
Bor – ma duże znaczenie w tworzeniu ścian komórkowych. Reguluje przemiany cukrów i syntezę kwasów nukleinowych. Bierze udział w kontroli procesów kwitnienia i zawiązywania owoców, kontroluje procesy związane z wzrostem łagiewki pyłkowej i żywotności pyłku, stąd ma duże znaczenie w prawidłowym przebiegu rozwoju generatywnego. Gleby piaszczyste, lekkie i bogate w próchnice, alkaliczne i kwaśne charakteryzują się małą dostępnością boru, ograniczająco na pobieranie składnika wpływają susze. Objawy niedoboru pojawiają się na młodszych organach i występują głównie w okresach posusznych, słaba dostępność boru może ograniczać wzrost roślin. Silny niedobór boru prowadzi do mniejszej liczby zawiązywanych nasion, opadania i zdeformowania owoców, pęknięcia łodyg i ogonków liściowych. Charakterystycznym objawem niedoboru boru w uprawie rzepaku jest brunatnienie łyka szyjki korzeniowej. Większym zapotrzebowaniem na bor cechują się gatunki dwuliścienne niż jednoliścienne, dlatego w uprawie zbóż zwłaszcza w jęczmieniu należy odpowiednio bilansować ten składnik, aby nie wywołać toksyczności.
Molibden – pełni ważną funkcje w gospodarce azotanowej roślin, ma duże znaczenie w produkcji pyłku i utrzymaniu jego żywotności. Jest składnikiem nitrogenezy i reduktazy azotanowej. Ma szczególne znaczenie dla roślin motylkowatych. Gleby w większości charakteryzują się małą dostępnością molibdenu. Ograniczająco na pobieranie tego składnika wpływa niska zasobność gleby i odczyn. Optymalny zakres pH dla pobierania molibdenu mieści się w przedziale 5,5 - 8,0. Niedobór molibdenu ogranicza syntezę chlorofilu i zakłóca gospodarkę azotanową i fosforową roślin. Wizualne objawy niedoboru obserwuje się głównie na młodszych organach w postaci: zamierania tkanek merystemów wierzchołkowych, redukcji i zniekształceniu blaszki liściowej, łyżeczkowatości liści w rzepaku, chlorozy brzegów blaszki liściowej, słabego zawiązywania nasion i ziarniaków.
Chlor – ma swój udział w prawidłowym przebiegu fotosyntezy, pełni funkcje osmotyczne i zwiększa stopień uwodnienia komórek, bierze udział w procesie ruchu aparatów szparkowych. Pełni ważną funkcję w odporności roślin na stresy abiotyczne i biotyczne (susza, choroby). Niedobory tego składnika praktycznie nie występują. Niektóre gatunki wykazują dużą wrażliwość na nadmiar chlorków, należą do nich: cebula, fasola, kapusta, kukurydza, len, marchew, sałata, seler, ziemniak. Dużą tolerancją na chlorki odznacza się: burak cukrowy, jęczmień, pszenica, sorgo.
Przy intensywnej produkcji wzrasta znaczenie mikroskładników pokarmowych, których niedobory wpływają ograniczająco na uzyskiwane plony. W gospodarstwach z produkcją zwierzęcą cennym źródłem mikroskładników jest obornik, w gospodarstwach bezinwentarzowych składniki pokarmowe dostarczane są w postaci nawozów mineralnych, gdzie głównymi składnikami są makroelementy. Z każdym rokiem uprawy rośliny pobierają także niezbędne mikroskładniki, tym samym zużywają zapasy glebowe. W celu podtrzymania zasobności gleby w mikroskładniki pokarmowe warto wybierać kompleksowe nawozy mineralne, które oprócz makroelementów wzbogacone są o dodatkowe, cenne mikroskładniki tj. POLIFOSKA®TYTAN, POLIFOSKA®PETROPLON, POLIFOSKA® START.
źródło: Grzebisz W. 2009. Nawożenie roślin uprawnych. Tom 2. Nawożenie i systemy nawożenia. PWRiL, Poznań
