Azot jest pierwiastkiem budującym plon roślin uprawnych, a jego wykorzystanie będzie efektywne tylko wówczas, kiedy zadbamy o odpowiednie pobieranie tego składnika z gleby oraz dalsze przetwarzanie go w roślinie w struktury plonotwórcze i docelowo w przyszły plon.
Pobieranie azotu przez rośliny
Czynnikami decydującymi o pobieraniu azotu z gleby jest jego dostępność, czyli zawartość azotu mineralnego w glebie - N min, szybkość uwalniana się azotu z zasobów organicznych (azot pobierany w dwóch formach: azotanowej NO3- i amonowej NH4 +, który w procesie mineralizacji przekształca się w azot mineralny) oraz ilość wprowadzonego azotu w nawozach. Znając potrzeby pokarmowe roślin oraz dopływ azotu możemy oszacować potrzeby nawozowe, czyli konkretną dawkę nawozu. Jest to bardzo istotne, ponieważ jeśli nie dysponujemy wiedzą na temat zawartości azotu mineralnego wczesną wiosną w glebie, nawożenie tym pierwiastkiem będzie przeprowadzone bardziej na tzw. „wyczucie” i będzie niosło za sobą niepotrzebne koszty. Stąd warto przed wysianiem nawozu pobrać próbki glebowe i poddać je analizie na zawartość azotu mineralnego w glebie (więcej na temat pobierania prób w artykule pt.”Sprawdźmy ile azotu jest w glebie ”).
W przypadku niewykonania prób glebowych możemy oszacować zawartość azotu mineralnego posługując się danymi zawartymi w tabeli z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 lutego 2020 r. (Dz. U. z 14 lutego 2020 r., poz. 243) dotyczącego stosowania nawozów azotowych, w której podane są średnie wartości mogące zastąpić wyniki badania wiosną N min.
Tabela 1. Zasoby azotu mineralnego wiosna w warstwie gleby 0‑60 cm (kg N/ha).
| Kategoria agronomiczna gleby | |||
| bardzo lekka | lekka | średnia | ciężka |
| 49 | 59 | 62 | 66 |
Należy jednak pamiętać, że są to dane uśrednione, a wiemy doskonale, że każde pole jest inne, po różnych przedplonach, a warunki pogodowe w każdym roku są różne, więc rzeczywista ilość azotu w glebie może znacząco odbiegać od powyższych norm. Dlatego jeśli rzeczywiście chcemy wiedzieć jaką ilość azotu mamy do dyspozycji w glebie i na tej podstawie szacować poziom nawożenia tym pierwiastkiem, konieczne jest przeprowadzenie analizy glebowej na zawartość azotu mineralnego, która zapewni nam właściwy wynik.
Dynamika rozkładu azotu organicznego
Największa dynamika rozkładu azotu (proces mineralizacji) następuje wówczas, gdy najintensywniej rozwijają się organizmy glebowe. Przy czym ich rozwój jest uzależniony zarówno od wilgotności gleby jak i jej temperatury (w najcieplejszych miesiącach dynamika rozkładu jest największa). U rzepaku będzie ona występować najwcześniej, czyli od połowy kwietnia do lipca, u pszenicy od maja do sierpnia, a u kukurydzy od połowy czerwca do początku września. Zatem kukurydza jest w stanie w największym stopniu z tego skorzystać.
Pobieranie azotu przez rośliny
Na pobieranie azotu wpływają przede wszystkim warunki jego pobierania. Najważniejszy aspekt będzie stanowić tu wilgotność gleby, a mianowicie ilość i rozkład opadów. Rośliny uprawne „piją” składniki pokarmowe, a każdy nawóz, aby mógł być użyteczny z punktu widzenia żywienia roślin, musi się w glebie rozpuścić, wówczas roślina pobierając roztwór glebowy pobiera również rozpuszczone w tym roztworze glebowym składniki pokarmowe, m.in. formę NH4+ i NO3- azotu. Wczesną wiosną, gdy gleba po zimie zazwyczaj jest wilgotna, zaaplikowany nawóz bez problemu się rozpuści. Przy czym po rozpuszczeniu się, obydwie formy azotu przedostają się samoistnie w glebie tylko na głębokość kilku centymetrów, natomiast efektywne pobieranie rozpoczyna się w momencie przemieszczenia się składników w głębsze warstwy gleby, aby większa masa systemu korzeniowego rośliny znajdującego się w głębszych warstwach gleby mogła łatwo pobrać te dwie formy azotu. Aby to było możliwe, po przeprowadzonym nawożeniu musi wystąpić odpowiednia ilość opadów umożliwiających wmywanie obydwóch form azotu w głąb gleby. Zapewni to większą efektywność pobierania azotu, stąd bardzo istotne jest, aby nie zwlekać z pierwszą dawką azotu w rzepaku ozimym i pszenicy ozimej wczesną wiosną. Zyskamy wówczas czas i pewność, że kiedy przyjdą opady deszczu, składniki zostaną przemieszczone w głąb gleby i efektywnie pobrane.
Mocny i dobrze rozbudowany system korzeniowy to podstawa pobierania składników z gleby
Tylko zdrowy i odpowiednio rozbudowany system korzeniowy jest w stanie zapewnić prawidłowe pobieranie składników pokarmowych. Czynniki wpływające na rozwój systemu korzeniowego to przede wszystkim regulacja odczynu gleby, toksyczność glinu i dostępność składników pokarmowych.
Jeśli chodzi o rozwój systemu korzeniowego to w przypadku roślin ziarnkowych znacząco rozwija się on do początku kwitnienia włącznie, co oznacza, że do tego okresu pula systemu korzeniowego się zwiększa. Natomiast okresem, w którym system korzeniowy powinien się intensywnie budować jest okres jesienny. Jeżeli wczesną wiosną będziemy aplikować azot to w tym momencie jego dobra dostępność zapewni nam większą gęstość systemu korzeniowego, natomiast odpowiednie przerośnięcie gleby powinniśmy uzyskać wcześniej, czyli w okresie jesiennym.
Azot, aby mógł być efektywnie pobierany musi być obudowany zarówno makro jak i mikroelementami, czyli już w okresie jesiennym powinniśmy zadbać o zasobność gleby we wszystkie niezbędne składniki pokarmowe tj. fosfor, potas, magnez czy siarka. Nawożenie fosforem, potasem, magnezem, czy mikroskładnikami dostępnymi w nawozach wieloskładnikowych tj. POLIFOSKA KRZEM, POLIFOSKA TYTAN, POLIFOSKA START, POLIFOSKA PLUS, POLIFOSKA 21, POLIDAP, w okresie jesiennym, czy też uzupełniające nawożeniem wczesnowiosenne korzystnie wpływa nie tylko na gęstość systemu korzeniowego, lecz również na pionowy zasięg korzeni służących do pobierania wody i składników pokarmowych, w tym azotu. Wówczas możemy mieć pewność, że na tak przygotowanym stanowisku zastosowany w obydwóch formach azot będzie mógł dostać się do rośliny.
Jaka forma azotu powinna przeważać wczesną wiosną?
Jeśli nasze łany rzepaku ozimego w obecnej chwili wyglądają słabo, czy też mamy słabiej rozwinięte pszenice potrzebujemy wprowadzić do rośliny wczesną wiosną azotanową formę azotu NO3-. Jest to ważne, gdyż ta forma pobudza gospodarkę hormonalną rośliny, dzięki czemu jest ona w stanie szybciej zregenerować się po zimie. Również w sytuacji, jeśli mamy niedokrzewione zboża, zastosowanie tej formy wpłynie na to, że będą one w stanie szybciej nadrabiać zaległości z okresu jesiennego.
W jaki sposób ta forma jest wprowadzana do rośliny? Z badań wynika, że azotanowa forma azotu jest efektywnie pobierana tylko wówczas, jeśli w glebie będą znajdować się odpowiednie ilości zarówno potasu jak i magnezu, gdyż forma azotanowa jest anionem, a potas i magnez jest pobierany w postaci kationów. Stąd te formy się uzupełniają i wprowadzają bez zakłóceń azot do rośliny. Wówczas możemy mówić o efektywnym wspomaganiu procesów, na których najbardziej nam zależy.
Więcej w kolejnej części artykułu…
