Ochrona kłosa pszenicy jest ostatnim etapem w walce o jakość plonu. Pominięcie lub niewłaściwe wykonanie zabiegu może skutkować obniżką plonu, a przede wszystkim zanieczyszczeniami ziarna szkodliwymi mykotoksynami.

Wyprodukowane przez plantatora ziarno musi spełniać parametry jakościowe, ale przede wszystkim musi być zdrowe. Chorobami, które mogą przyczynić się nie tylko do redukcji plonu, ale także do pogorszenia jakość ziarna poprzez gromadzące się w nim mikotoksyny są: fuzarioza kłosów, septorioza plew, a także czerń zbóż.

Fuzarioza - najgroźniejsza choroba kłosów zbóż

Fuzarioza kłosa atakuje wszystkie zboża. Najgroźniejsza jest infekcja w fazie kwitnienia zbóż, lecz pierwsze objawy możemy zaobserwować dopiero w fazie dojrzałości mlecznej ziarniaków. Sprawcami fuzarioz są grzyby z rodzaju Fusarium culmorum, Fusarium graminearum, Fusarium avenaceum, Microdochium nivale. Źródłem infekcji są porażone ziarniaki, zimujące w resztkach pożniwnych roślin zarodniki grzyba, samosiewy zbóż lub grzybnia w glebie. Sąsiadujące plantacje zainfekowane są przez zarodniki roznoszone powietrzem oraz kroplami deszczu. Choroba rozwija się w szerokim zakresie temperatur 17‑25℃ przy wysokiej wilgotności powietrza utrzymującej się ponad jedną dobę.

Jak rozpoznać? 

Rozwój fuzariozy objawia się bieleniem poszczególnych pięterek w kłosie, żółknięciem plewek, a także występowaniem charakterystycznego pomarańczowego lub różowego nalotu grzybni. W zależności od odmiany i sprzyjających infekcji warunków pogodowych stopniowo bieleje cały kłos. Porażone ziarniaki, które wyglądają na zdrowe, mogą być skażone mykotoksynami. Są one mniejsze, a tym samym lżejsze co przekłada się na zmniejszenie plonu oraz masy tysiąca ziaren. Sprawcy fuzariozy kłosów mogą we wczesnych fazach rozwojowych zbóż powodować choroby tj. zgorzel siewek, fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła i korzeni oraz fuzariozę liści.

Fuzariozy kłosów mogą spowodować znaczną obniżkę plonów, szczególnie pszenicy i pszenżyta, mniejszą masę tysiąca ziaren, zdrobnienie i pomarszczenie ziarna, które zazwyczaj posiada pomarańczowy nalot. Ponadto, grzyby powodujące fuzariozę pogarszają jakość ziarna poprzez gromadzące się w nim mikotoksyny, które są szkodliwe dla ludzi i zwierząt.

Septorioza plew to choroba atakująca głównie uprawy pszenicy…

… choć spotykana jest także na życie i pszenżycie. Powoduje ją grzyb Septoria nodorum. Choroba ta występuje zarówno na liściach jak i na plewach, przy czym na liściach objawia się w postaci jasnobrązowych soczewkowatych plam, na których można zaobserwować czarne punkciki, tzw. piknidia grzyba. Starsze plamy są przeważnie jasnobrązowe, zlewają się i mogą obejmować także pochwy liściowe. Objawy septoriozy plew pszenicy na liściach są podobne niekiedy do objawów septoriozy paskowanej liści pszenicy, fuzariozy liści i brunatnej plamistości liści zbóż. Z czasem grzyb porasta górne liście, dokłosie i kłos. Septorioza plew na plewkach objawia się soczewkowatego kształtu plamami, które z początku są jasnobrązowe otoczone ciemną dobrze widoczną obwódką. Zmiany formują się na szczycie i przy brzegach plew, a następnie rosną w kierunku osadki kłosowej, która przy silnym porażeniu również brązowieje.

Rozwojowi septoriozy plew szczególnie sprzyja łagodna zima poprzedzająca sezon wegetacyjny oraz zwiększona liczba opadów w okresie letnim lub silna rosa, zwłaszcza wtedy, kiedy wilgoć na liściach utrzymuje się od 3 do 6 godzin przy temperaturze 16‑20°C.

Septorioza plew prowadzi do znacznych strat w plonie ziarna poprzez zmniejszenie masy tysiąca ziaren, a także pogorszenia jego jakości.

Czerń zbóż pojawia się w okresie dojrzewania zbóż

W przypadku przedłużającej się wegetacji na plantacjach zbóż mogą pojawiać się grzyby powodujące czernienie zbóż tj. Cladosporium herbarum, Alternaria alternata i Epicoccum spp. Patogeny te powodują straty tylko przy silnym i wczesnym porażeniu, zwłaszcza gdy plantacja z powodu warunków meteorologicznych czekała długo na zbiór. W takim przypadku może dojść do obniżenia plonu i jego jakości.

Charakterystyczne objawy czernienia zbóż występują w okresie ich dojrzewania zbóż, przed żniwami, na kłosach, głównie pszenicy, pszenżyta, jęczmienia, żyta i wiechach owsa. Wówczas na kłosach można zauważyć ciemny nalot, przypominający sadzę. Z początku występuje on miejscowo, lecz w momencie przedłużających się żniw i deszczowej pogody obejmuje cały kłos, dokłosie, a następnie całą roślinę. Kłosy zmieniają barwę na szarobrunatną. Patogen atakuje szczególnie rośliny osłabione innymi chorobami (tj. zgorzel lub łamliwość źdźbła zbóż), szkodnikami lub stresem pogodowym, lecz w sprzyjających warunkach infekuje także zdrowe rośliny (zwłaszcza na obniżonych częściach pól).

Czerń zbóż powoduje straty plonu w postaci niewyrośnięcia ziarna oraz pogorszenia jego jakości poprzez gromadzące się w nim mikotoksyny. Natomiast duże porażenie dokłosia może spowodować jego wyłamanie i starty w plonie podczas zbioru zbóż. Ponadto, grzyby wywołujące czerń kłosów przenoszone są do magazynów i tam często rozwijają się dalej wraz z innymi grzybami powodując pleśnienie ziarna.

Ograniczenie rozwoju chorób kłosa

Aby zabezpieczyć plantację przed chorobami grzybowymi, które mogą wystąpić, gdy wraz z opadami deszczu pojawią się warunki do ich rozwoju, trzeba nie tylko odpowiednio dobrać substancję do zabiegu T3, czyli do ochrony kłosa, lecz dużo wcześniej zadbać o prawidłowy stan fitosanitarny plantacji. Przede wszystkim uprawiane zboża powinny być racjonalnie nawożone już od samego początku wegetacji niezbędnymi makro i mikroskładnikami tj. azot, fosfor, potas, magnez, siarka, miedź, mangan. Planując nawożenie plantacji zbóż warto sięgnąć po nawozy wieloskładnikowe zawierające w swoim składzie ww. pierwiastki tj. POLIFOSKA 8, POLIFOSKA TYTAN, POLIFOSKA KRZEM, POLIFOSKA 21, POLIDAP, POLIFOSKA START, POLIFOSKA PLUS. Warto zadbać również o przyspieszenie mineralizacji resztek pożniwnych poprzez stosowanie azotu oraz jego przyorywanie.

Ponadto, nie należy zapominać, że infekcje prowokują także przedplony, gdyż każde uproszczenie płodozmianu w kierunku monokultury zbożowej będzie skutkowało namnażaniem się materiału infekcyjnego. Warto rozważyć również izolację przestrzenną od innych roślin zbożowych, niszczenie samosiewów zbóż, wysiew kwalifikowanego materiału siewnego, wybór odmian mniej podatnych, zbiór w optymalnym terminie, a także wykonanie podorywki i głębokiej orki.