Okres zimy to okres zahamowania wegetacji roślin ozimych. Ale czy zima jest też dla nich okresem wolnym od zagrożenia chorobami grzybowymi?

Wiosną nasilenie chorób grzybowych może być duże

Wszystko zależy od przebiegu warunków pogodowych występujących okresie zimowego spoczynku. Niestety obecny przebieg pogody zwiastuje, że oziminy wznowią wegetację osłabione na skutek dużego nasilenia chorób grzybowych. 

Znaczne ocieplenie w ostatnich dniach niestety rozhartowuje oziminy. Ponadto, średnia dobowa temperatura oscylując decydowanie powyżej 10 stopni oraz wysoka wilgotność powietrza, tworzą idealne warunki do rozwoju chorób grzybowych. Już jesienią można było zaobserwować na wcześnie sianym jęczmieniu występowanie plamistości siatkowej jęczmienia (więcej w newsie pt:” Plamistość siatkowa na jęczmieniu!”), a na bardziej podatnych odmianach zbóż infekcję mączniakiem prawdziwym zbóż i traw oraz septoriozą paskowaną liści.

Dla producentów zbóż ozimych ważne są w tym sezonie dwie choroby, które mogą zadecydować o obsadzie roślin, gdy nastąpi wiosenna wegetacja. Choroby, które nazywa się potocznie chorobami złego zimowania, to w uprawie zbóż ozimych pałecznica zbóż i traw oraz pleśń śniegowa.

Pałecznica zbóż i traw (Typhula spp.) atakuje zwłaszcza jęczmień ozimy

Podczas wczesnowiosennej lustracji pól warto przyjrzeć się roślinom zbóż ozimych, zwłaszcza jęczmienia ozimego pod kątem występowania pałecznicy zbóż i traw (Typhula spp.), która coraz częściej pojawia się w uprawach zbóż ozimych w Polsce. Sprawca choroby poraża rośliny w początkowym stadium ich rozwoju. Objawy choroby najczęściej zaczynają się pojawiać już od końca jesieni i nasilają aż do wiosny. Ważnym źródłem grzyba są jego przetrwalniki znajdujące się w glebie, zachowujące zdolność infekcyjną przez 4 do nawet 8 lat. Przetrwalniki kiełkują w przedziale temperatur 2‑12°C. Optimum do rozwoju grzyba ze sklerocjów to 6°C i wysoka wilgotność względna powietrza. 

 Rozwojowi pałecznicy sprzyja zaleganie na polu okrywy śnieżnej, a jej presja zwiększa się z przedłużającą się chłodną wiosną. Choroba ta poraża zwłaszcza jęczmień ozimy, pszenicę ozimą i pszenżyto ozime. Patogen rozwija się już jesienią, kiedy ze sklerocjów wyrastają owocniki grzyba. Wówczas tworzy się grzybnia, a zarodniki, które kiełkują na powierzchni gleby są głównym źródłem porażenia roślin. Pałecznica atakuje rośliny w niskich temperaturach, szczególnie pod okrywą śnieżną lub, gdy są one bujnie rozwinięte. Pałecznica przyczynia się do placowego przerzedzenia roślin, gdyż silne zainfekowanie, a zwłaszcza uszkodzenie węzła krzewienia ozimin skutkuje ich zamieraniem. W przypadku porażenia w małym nasileniu, straty mogą być ograniczone przez silne krzewienie roślin sąsiednich. Patogen ten przestaje się rozwijać, gdy temperatura wzrośnie powyżej 10 st. C, a jej rozwojowi sprzyja chłodna wiosna. Pierwotnym źródłem patogenu są resztki porażonych roślin oraz gleba.

Jak rozpoznać porażone pałecznicą rośliny?

Pałecznicę zbóż i traw możemy rozpoznać wiosną po ustąpieniu okrywy śnieżnej. Wówczas można zaobserwować na gnijących, brunatniejących roślinach szarobiałą grzybnię. Grzyb atakuje w pierwszej kolejności najstarsze liście, które leżą na glebie i mają szarawy kolor. Z bliska na liściach i źdźbłach widoczne są sklerocja wielkości 0,5 do 2 mm, przyjmujące postać brązowych, kulistych, spłaszczonych brązowych grudek. Takie rośliny słabo się krzewią i placowo wypadają. 

Jak zapobiec występowaniu choroby?

Najlepszą metodą walki z patogenem wywołującym chorobę jest stosowanie zapraw nasiennych. Aby ograniczyć rozwój pałecznicy na plantacji należy zadbać o prawidłowe zmianowanie, niszczyć resztki pożniwne, wysiewać zboża w optymalnym terminie i normie wysiewu oraz stosować zbilansowane nawożenie fosforem (makroskładnik odpowiedzialny m.in. za wzmocnienie systemu korzeniowego) wykorzystując np. nawozy tj. POLIDAP. Jeśli doszło do infekcji, wówczas zaleca się uszkodzone, osłabione i przerzedzone plantacje wzmocnić wczesnowiosennym nawożeniem azotowym stosując nawozy tj. POLIFOSKA 21. 

Pleśń śniegowa -  gęste plantacje i okrywa śnieżna

Porażenie roślin pleśnią śniegową występuje już w okresie jesiennym, zwykle na wybujałych, gęstych i silnie rozkrzewionych plantacjach, wówczas zainfekowane zostają dolne liście zbóż ozimych - najczęściej żyta, pszenicy oraz pszenżyta, a także traw. W okresie zimy zarówno warstwa śniegu (pod którą występują dodatnie temperatury oraz odcięcie dopływu powietrza) jak i obumierające pod nią liście stwarzają idealne warunki do dalszego rozwoju sprawcy choroby i przy znacznym porażeniu, w okresie wczesno–wiosennym, może spowodować silne przerzedzenie roślin na plantacji. Grzyb powodujący pleśń śniegową ma zdolność porażania zbóż w różnych fazach rozwojowych. W zależności od fazy, w której atakuje rośliny, występują zróżnicowane objawy, przez co nadawane są im odmienne nazwy chorobowe. Gdy porażone zostały kiełki, to mówimy o zgorzeli siewek, a przy porażeniu wschodów, krzewiących się i rozkrzewionych roślin, nazywamy chorobę pleśnią śniegową. Źródła porażenia to: ziarno, grzybnia bytująca w glebie oraz resztki pożniwne porażonych roślin. Rozwojowi grzyba powodującego chorobę oprócz okrywy śnieżnej sprzyja utrzymywanie się pod śniegiem wilgotnej gleby i temperatury dodatniej zbliżonej do 0°C.

Jak rozpoznać?

Po ustąpieniu okrywy śnieżnej na liściach widoczny jest białoróżowy nalot z grzybni i zarodników konidialnych. Na liściach i źdźbłach widoczne są też sklerocja, przyjmujące postać brązowych grudek. Grzyb infekuje najpierw najstarsze liście i pędy. W miarę postępu choroby liście stają się chlorotyczne, szarobrązowe, pożółkłe lub zamarłe. Przy uszkodzeniu węzła krzewienia rośliny łatwo można wyciągnąć z ziemi, a całe rośliny stopniowo gniją i obumierają.

Walka z patogenem

Występowanie pleśni śniegowej we wszystkich gatunkach zbóż można ograniczać wysiewając w optymalnym terminie dobrze oczyszczony i zaprawiony materiał siewny pszenicy, pszenżyta i jęczmienia ozimego. Jest to jednak trudne zadanie, ponieważ brakuje odmian odpornych na porażanie przez ten patogen. Uszkodzone, osłabione i przerzedzone plantacje możemy wzmocnić wczesnowiosennym nawożeniem azotowym stosując nawozy tj. POLIFOSKA 21, POLIFOSKA START.