Przed nami okres z serią upalnych i burzowych dni. Ciepła pogoda, opady deszczu i towarzysząca im zwiększona wilgotność w łanie to także zwiększone ryzyko rozwoju chorób kłosa, tj. septorioza plew, fuzarioza kłosów czy też czerń zbóż. Choroby te mogą przyczynić się do spadku plonowania na poziomie około 5‑10%, a w skrajnych przypadkach wielkość strat może być nawet większa. Ponadto, wyprodukowane przez plantatora ziarno musi spełniać nie tylko parametry jakościowe, ale przede wszystkim musi być zdrowe.

Zadbać od samego początku

Niezabezpieczony przed chorobami kłos to porażone ziarno, które ma niższą wartość handlową, ale również wpływa na gorsze przechowywanie. Ponadto, takie nasiona nie powinny być wysiewane w następnym sezonie, gdyż mogą być źródłem infekcji. Aby zabezpieczyć plantację przed chorobami grzybowymi, które mogą wystąpić, gdy wraz z opadami deszczu pojawią się warunki do ich rozwoju, trzeba nie tylko odpowiednio dobrać substancję do zabiegu fungicydowego chroniącego kłos, lecz dużo wcześniej zadbać o prawidłowy stan fitosanitarny plantacji. Przede wszystkim uprawiane zboża powinny być racjonalnie nawożone już od samego początku wegetacji niezbędnymi makro i mikroskładnikami tj. azot, fosfor, potas, magnez, siarka, miedź, mangan, które zawarte są w nawozach wieloskładnikowych POLIFOSKA 8, POLIFOSKA KRZEM,  POLIDAP.  Warto zadbać również o przyspieszenie mineralizacji resztek pożniwnych poprzez stosowanie azotu oraz jego przyorywanie.

Zabiegi ograniczające infekcję

Chorobami, które mogą przyczynić się nie tylko do redukcji plonu, ale także do pogorszenia jakość ziarna poprzez gromadzące się w nim mikotoksyny są: fuzarioza kłosów, septorioza plew, a także czerń zbóż. Źródłem infekcji chorób kłosa zbóż są z reguły resztki pożniwne, samosiewy zbóż oraz zarodniki grzybów rozprzestrzeniające się wraz z deszczem i wiatrem. Warto więc jeszcze przed założeniem plantacji zbóż podjąć czynności mogące ograniczyć późniejszy rozwój chorób grzybowych. W pierwszej kolejności powinniśmy wzbogacić płodozmian o inne gatunki roślin, gdyż każde uproszczenie płodozmianu w kierunku monokultury zbożowej będzie skutkowało namnażaniem się materiału infekcyjnego. Kolejnymi krokami powinno być niszczenie samosiewów zbóż, wysiew kwalifikowanego materiału siewnego, wybór odmian mniej podatnych, zbiór w optymalnym terminie, a także wykonanie podorywki i głębokiej orki. Warto rozważyć również izolację przestrzenną od innych roślin zbożowych, oczywiście na tyle na ile jest to możliwe.

Przybliżmy zatem choroby kłosa, aby móc je zidentyfikować oraz poznać ich szkodliwość:

- Fuzarioza - szkodliwe mykotoksyny

Szczególnie groźne są choroby fuzaryjne, które atakują wszystkie zboża. Grzyby z rodzaju Fusarium produkują bowiem groźne na zdrowia ludzi i zwierząt mykotoksyny, obniżając tym samym jakość ziarna, a w skrajnych przypadkach doprowadzając do jego dyskwalifikacji na cele spożywcze lub paszowe. Sprawcami fuzarioz są grzyby z rodzaju Fusarium culmorum, Fusarium graminearum, Fusarium avenaceum, Microdochium nivale. Najważniejszy jej moment infekcji, do którego dochodzi w różnych fazach rozwojowych, jednak najbardziej znacząca jest faza. kwitnienia zbóż, której pierwsze objawy możemy zaobserwować dopiero w fazie dojrzałości mlecznej ziarniaków. Źródłem infekcji są porażone ziarniaki, zimujące w resztkach pożniwnych roślin zarodniki grzyba, samosiewy zbóż lub grzybnia w glebie. Sąsiadujące plantacje zainfekowane są przez zarodniki roznoszone powietrzem oraz kroplami deszczu. Choroba rozwija się w szerokim zakresie temperatur 17‑25°C przy wysokiej wilgotności powietrza utrzymującej się ponad jedną dobę. Fuzariozę kłosów można dostrzec w łanach, szczególnie tam, gdzie plantatorzy nie zastosowali ochrony fungicydowej w tzw. zabiegu T-3.

Choroba objawia się najczęściej poprzez stopniowe bielenie kłosa lub jego części, a przy dużej wilgotności powietrza często pojawia się różowy lub łosiowy nalot grzybni na powierzchni kłosków. Tylko w w wyjątkowo sprzyjających warunkach objawy chorobowe obejmują cały kłos. Porażone ziarniaki, które wyglądają na zdrowe, mogą być skażone mykotoksynami. Są one mniejsze, a tym samym lżejsze co przekłada się na zmniejszenie plonu oraz masy tysiąca ziaren. Sprawcy fuzariozy kłosów mogą we wczesnych fazach rozwojowych zbóż powodować choroby tj. zgorzel siewek, fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła i korzeni oraz fuzariozę liści.

- Septorioza plew …

… widoczna jest w postaci czarnobrunatnych, nekrotycznych plam na plewkach pszenicy i pszenżyta. Rzadziej występuje na kłosach żyta i jęczmienia. Powoduje ją grzyb Septoria nodorum. Wczesna i silna infekcja może prowadzić do zamierania części liści i plew. Największą szkodliwość powoduje pod koniec wegetacji zbóż ograniczając powierzchnię asymilacyjną plew. Ponadto, septorioza plew prowadzi do znacznych strat w plonie ziarna poprzez zmniejszenie masy tysiąca ziaren, a także pogorszenia jego jakości. Rozwojowi septoriozy plew szczególnie sprzyja łagodna zima poprzedzająca sezon wegetacyjny oraz zwiększona liczba opadów w okresie letnim lub silna rosa, zwłaszcza wtedy, kiedy wilgoć na liściach utrzymuje się od 3 do 6 godzin przy temperaturze 16‑20°C. 

Warto wiedzieć, że choroba ta występuje zarówno na liściach jak i na plewach, przy czym na liściach objawia się w postaci jasnobrązowych soczewkowatych plam, na których można zaobserwować czarne punkciki, tzw. piknidia grzyba. Starsze plamy są przeważnie jasnobrązowe, zlewają się i mogą obejmować także pochwy liściowe. Objawy septoriozy plew pszenicy na liściach są podobne niekiedy do objawów septoriozy paskowanej liści pszenicy, fuzariozy liści i brunatnej plamistości liści zbóż. Z czasem grzyb porasta górne liście, dokłosie i kłos. Septorioza plew na plewkach objawia się soczewkowatego kształtu plamami, które z początku są jasnobrązowe otoczone ciemną dobrze widoczną obwódką. Zmiany formują się na szczycie i przy brzegach plew, a następnie rosną w kierunku osadki kłosowej, która przy silnym porażeniu również brązowieje.

Czerń zbóż pojawia się w okresie dojrzewania zbóż

Na słabszych roślinach można także już dostrzec objawy czerni zbóż, które będą się dynamicznie rozwijały, szczególnie jeśli w okresie tuż przed żniwami nastanie okres z dużą ilością opadów, a wegetacja będzie się przedłużać. Charakterystyczne objawy czernienia zbóż występują w okresie ich dojrzewania, przed żniwami, na kłosach, głównie pszenicy, pszenżyta, jęczmienia, żyta i wiechach owsa. Czernienie zbóż powodują grzyby tj. Cladosporium herbarum, Alternaria alternata i Epicoccum spp., które najczęściej rozwijają się na martwych fragmentach roślin, a objawy można zaobserwować na kłosach, liściach oraz źdźbłach.  Patogeny te powodują straty tylko przy silnym i wczesnym porażeniu, zwłaszcza gdy plantacja z powodu warunków meteorologicznych czekała długo na zbiór. W takim przypadku może dojść do obniżenia jakości ziarna poprzez wydzielenie mykotoksyn. Natomiast duże porażenie dokłosia może spowodować jego wyłamanie i starty w plonie podczas zbioru zbóż. Ponadto, grzyby wywołujące czerń kłosów przenoszone są do magazynów i tam często rozwijają się dalej wraz z innymi grzybami powodując pleśnienie ziarna.

Charakterystyczne objawy czerni zbóż obejmują dojrzałe kłosy lub przedwcześnie zaschnięte części roślin i przyjmują formę czarnego nalotu przypominającego sadzę. Z początku występuje on miejscowo, lecz w momencie przedłużających się żniw i deszczowej pogody obejmuje cały kłos, dokłosie, a następnie całą roślinę. Kłosy zmieniają barwę na szarobrunatną. Patogen atakuje szczególnie rośliny osłabione innymi chorobami (tj. zgorzel lub łamliwość źdźbła zbóż), szkodnikami lub stresem pogodowym, lecz w sprzyjających warunkach infekuje także zdrowe rośliny (zwłaszcza na obniżonych częściach pól).