Charakterystyka ogólna
Rośliny sadownicze należą do kilku rodzin botanicznych. Do rodziny różowatych należą: brzoskwinia, czereśnia, grusza, jabłoń, morela, śliwa i wiśnia; do orzechowatych – orzech włoski; do brzozowatych – leszczyna.
Największe wymagania cieplne (w kolejności malejącej) mają: brzoskwinia, morela, grusza, czereśnia, śliwa, jabłoń, orzech włoski i wiśnia, natomiast największe zapotrzebowanie na światło wykazuje: orzech włoski, czereśnia, morela, grusza, mniejsze: brzoskwinia, jabłoń, śliwa, najmniejsze – wiśnia. Warunki klimatyczne są bardzo ważnym czynnikiem powodującym rejonizację upraw. Najbardziej niebezpieczne są niskie temperatury zimą oraz wiosenne przymrozki. Poszczególne gatunki i odmiany mają różny stopień odporności na mrozy. Przemarzanie drzew następuje w kolejności: brzoskwinia (-17°C), morela (-20°C), czereśnia, grusza, śliwa i wiśnia (-26°C), a jabłoń w -30°C. Korzenie drzew przemarzają w temperaturze: gruszy w -9°C, brzoskwini w -10,5°C, jabłoni w -15,5°C. Najbardziej wrażliwe na mrozy są kwiaty i zalążki owoców i tak temperatura krytyczna dla nabrzmiałych pąków kwiatowych wynosi -4°C, dla kwiatów –2°C do –3°C a zawiązków owoców do -1°C.
Główna masa korzeni jabłoni zalega na głębokości 10‑80 cm, przy czym im podkładka bardziej karłowa, tym ukorzenienie płytsze i korzenie jabłoni na podkładkach karłowych zalegają na głębokości 10‑40 cm. Główna masa korzeni gruszy zalega na głębokości 20‑90 cm, śliwy – 10‑40 cm, czereśni i wiśni – 15‑60 cm. Drzewa owocowe korzenią się dość płytko, ale część korzeni w miarę starzenia się roślin głębiej penetruje glebę, co wpływa na wzrost ich odporności na niedobory wody oraz lepsze pobieranie trudniej przyswajalnych form składników mineralnych.
Wymagania wodne poszczególnych gatunków są również bardzo zróżnicowane i najmniejszymi wymaganiami wodnymi charakteryzuje się wiśnia i morela; średnimi: brzoskwinia, czereśnia, grusza i orzech włoski; największymi: śliwa i jabłoń.
Dużą wrażliwość na zasolenie gleby wykazuje jabłoń, grusza, brzoskwinia i śliwa. Wymagają więc stosowania bardzo zbilansowanego nawożenia mineralnego w formie nawozów wysokoskoncentrowanych.
Wymagania glebowe
Drzewa owocowe wymagają gleb o wysokiej kulturze, strukturalnych, o dużej zawartości próchnicy i dużej pojemności wodnej. Najlepiej plonują na glebach średnich z podglebiem gliniastym. Ze względu na dość głęboki system korzeniowy ważne są właściwości i zasobność głębszych warstw profilu glebowego. Drzewa nie lubią gleb ciężkich, zlewnych oraz zbyt lekkich. Optymalna klasa bonitacyjna gleb to klasa II, III i IV. Lżejsze gleby nie zabezpieczają roślinom wody. Ze względu na wymagania wodne i cieplne, sady powinny być zakładane na terenie równym lub lekko nachylonym, natomiast nie w zagłębieniach terenu, gdzie występują zastoiska mrozowe.
Najwyższe wymagania względem odczynu (pH w 1M KCl powyżej 6,2) wykazują drzewa pestkowe (czereśnia, wiśnia, morela, śliwa, brzoskwinia) oraz winorośl i orzech włoski, mniejsze wymagania (pH powyżej 5,7) jabłoń i grusza.
Wymagania pokarmowe
Trudno ustalić jednoznacznie wymagania pokarmowe drzew owocowych. Podczas wegetacji składniki pokarmowe przeznaczane są na wzrost korzeni, pnia i gałęzi oraz liści i owoców. Część składników jest akumulowana w tych organach, co opóźnia występowanie ewentualnych niedoborów składników pokarmowych i opóźnia również reakcję roślin na nawożenie.
Specyfika roślin sadowniczych komplikuje możliwość ustalenia precyzyjnych dawek nawozów mineralnych. Nawożenie powinno być oparte na znajomości zasobności gleby, zawartości składników w liściach oraz na wyglądzie i plonowaniu roślin. Nie zawsze znajomość wyżej wymienionych czynników umożliwia ustalenie dawek, bo drzewa charakteryzują się:
- możliwością głębokiego korzenienia się i pobierania trudniej dostępnych form składników,
- zdolnością gromadzenia składników w korzeniach, pniach oraz w gałęziach, co powoduje przesunięcie w czasie, nawet o rok – reakcją na nawożenie (przyrosty pędów, wysokość plonów),
- modyfikującym wpływem podkładki lub wstawki na wzrost i plonowanie drzew.
Powyższe czynniki oraz zróżnicowane właściwości gleb w wyniku utrzymywania ugoru herbicydowego i murawy utrudniają interpretację wyników analiz chemicznych.
Nawożenie
Przed założeniem sadu pole powinno być prawidłowo przygotowane. Wyniki analiz warstwy ornej i podglebia ułatwiają ustalenie dawek wapna, magnezu oraz fosforu i potasu. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn. Jeżeli jest zbyt kwaśna należy na dwa lata przed założeniem sadu zastosować wapno zgodnie z zaleceniami stacji chemiczno-rolniczej, nie więcej jak 1,5 t CaO, czyli do 3 ton/ha wapna węglanowego.
Po zbiorze przedplonu można zasiać nawóz zielony z roślin motylkowych lub zastosować obornik jesienią. Wiosenne stosowanie obornika przesusza glebę. Maksymalna jednorazowa dawka obornika wynosi do 35 t/ha. Nie stosować w czasie jednej jesieni wapna i obornika. Można obornik stosować przez dwa lata, wówczas możliwe jest zastosowanie łącznej dawki do 60 t/ha.
Przed założeniem sadu na glebach o niskiej zasobności w fosfor i potas zastosować po około 300 kg/ha tych składników, a na średnio zasobnej po 200 kg/ha. Składniki te stosuje się w formie nawozów kompleksowych pod orkę zimową, by jak najgłębiej wymieszać je z glebą. Jeżeli odczyn gleby jest optymalny, a występują niedobory magnezu zaleca się zastosować 500‑1000 kg/ha dolomitu.
Zalecane dawki nawozów kompleksowych przed założeniem sadu, przy przeciętnym zagęszczeniu i bez nawadniania w kg/ha
| Nawóz[N:P2O5:K2O:(MgO:SO3)] | Zasobność gleby w fosfor i potas | |
|---|---|---|
| bardzo niska i niska | średnia1 | |
POLIFOSKA® KRZEM Zobacz produkt [6:12:34:(10)] | 2.000 | 1.600 |
POLIFOSKA® 5 Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)] | 1.900 | 1.300 |
POLIFOSKA® 6 Zobacz produkt [6:20:30:(7)] | 1.500 | 1.000 |
+ sól potasowa 60 lub siarczan potasu 50 |
650 + 500 lub 600 |
430 + 330 lub 400 |
Stosując pełną dawkę obornika dawki nawozów kompleksowych należy zmniejszyć o 30‑40%
Dawki tych nawozów są bardzo wysokie i najlepiej stosować je w dwóch terminach, po połowie wiosną i późnym latem, tak by do czasu sadzenia drzewek (jesień lub wiosna) obniżyło się zasolenie gleby, a chlorki uległy wymyciu.
Ważny wybór nawozu
Drzewa owocowe pobierają ponad dwukrotnie więcej potasu niż fosforu oraz większe są straty potasu z gleby, dlatego zaleca się stosować nawóz kompleksowy o jak najszerszym stosunku fosforu do potasu (P:K), czyli: POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt (P:K-1:2,8), POLIFOSKA® 5Zobacz produkt (P:K-1:2). Jeżeli stosujemy nawóz kompleksowy o węższym stosunku P:K, czyli 1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt), powinno się dodatkowo stosować sól potasową lub na krótko przed sadzeniem drzewek – lepszy jest siarczan potasu.
Ze względu na bardzo dużą wrażliwość drzew owocowych, szczególnie pestkowych, na chlorki zaleca się stosować co roku wiosną od trzeciego roku po założeniu sadu, nawożenie fosforem i potasem.
W pierwszym i drugim roku rozwój drzew jest powolny, a wysokie nawożenie organiczne i mineralne zabezpiecza potrzeby roślin. W tym okresie stosuje się tylko azot indywidualnie, to znaczy wokół młodych drzew, a średnica nawożonej powierzchni powinna być 1‑1,5 razy większa od średnicy korony. Stosować saletrę amonową w 2‑3 terminach po ruszeniu wegetacji, w odstępach 2‑4 tygodni, lub dwukrotnie, wolniej i dłużej działający mocznik. Łączna dawka azotu wynosi 40‑60 kg/ha, a pod śliwy do 80 kg N/ha.
W trzecim i czwartym roku zaleca się stosować nie tylko azot, ale także fosfor, potas i magnez na całej powierzchni, bo korzenie gęsto sadzonych drzew przerosły już całą powierzchnię. Dawka fosforu wynosi 30‑40 kg/ha, a potasu 60‑120 kg/ha. Zaleca się stosować wczesną wiosną około 300 kg/ha POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt, albo 200‑250 kg/ha POLIFOSKA® 5Zobacz produkt. Pod jabłonie i czereśnie, by stosować wyższą dawkę potasu (100‑140 kg/ha), zaleca się stosować 300‑470 kg/ha POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt lub 300‑500 kg/ha POLIFOSKA® 5Zobacz produkt. Nawożenie azotem w dawce 40‑100 kg N/ha pod jabłonie i grusze, 60‑120 kg N/ha pod śliwy i wiśnie oraz 80‑160 kg N/ha pod czereśnie stosować w 2‑3 terminach w formie saletry amonowej lub mocznika.
Takie nawożenie stosować także w sadach owocujących, powyżej czwartego roku. Azot w dawce 60‑120 kg N/ha (wiśnie i czereśnie do 100 kg/ha), stosować podobnie jak w poprzednich latach.
Drzewa owocowe, szczególnie pestkowe dobrze reagują na nawożenie magnezem, dlatego jesienią, po okresie wegetacji, zaleca się stosować na glebach o niskiej zasobności, nawet corocznie około 500 kg/ha dolomitu, natomiast na glebach średnio zasobnych – około 300 kg/ha. Pamiętajmy, że utrzymywaniem „czarnego ugoru” w sadach wiąże się przyspieszone wymywanie wapnia i magnezu, a w konsekwencji wzrasta tempo zakwaszenia gleb.
Dokarmianie dolistne
Dokarmianie dolistne można wykonywać od wiosny do późnej jesieni, z wyjątkiem okresu kwitnienia drzew. Tym sposobem można bardzo szybko dostarczyć roślinom wiele składników pokarmowych, głównie azot (mocznik w stężeniu 0,5 do 2,0%), potas, wapń (stężenie saletry wapniowej 0,5‑1,0%), a przede wszystkim mikroskładniki. Pamiętajmy o kilkakrotnym stosowaniu dolistnym małych dawek boru, jednorazowo około 50 g B/ha, a kilkakrotnie, ponieważ bardzo słabo przemieszcza się w roślinie. Bor uodpornia rośliny na choroby grzybowe, a przede wszystkim reguluje gospodarkę wapniem.
Po zbiorze owoców, już we wrześniu wskazane jest wykonać oprysk drzew 5% wodnym roztworem mocznika, czyli 5 kg masy nawozu (by nie ważyć jest to objętościowo 6,7 litra nawozu) rozpuszczamy w wodzie do objętości 100 litrów. Zabieg taki wskazane jest powtórzyć tuż przed opadaniem liści (przełom października i listopada), szczególnie na jabłonie. Zwiększa się wówczas pobranie azotu przez liście i gałęzie drzew, a rośliny tak potraktowane będą wiosną lepiej rosły i owocowały. Nawóz ten
nie powoduje rozhartowania roślin, czyli nie zmniejsza ich zimotrwałości. Zastosowany w formie oprysku nawóz powoduje wzrost zawartości azotu w liściach, które niedługo opadną. Zasobniejsze w azot liście szybciej podlegają rozkładowi, a wiec nie są dobrą pożywką dla rozwoju grzybów chorobotwórczych. Tak więc jest to nie tylko efektywne dokarmianie dolistne (pozakorzeniowe) roślin, ale także bardzo ekologiczny i skuteczny sposób walki z chorobami, głównie grzybowymi. Jego skuteczność ocenia się bardzo wysoko, bo likwiduje nawet 90% zarodników na przykład parcha jabłoni. Jeżeli oprysk wykonamy później, gdy już większość liści spadnie z drzew, skuteczność jest słabsza, ale ponad 50%, więc i tak warto go zaaplikować. Jako zabieg bezpieczny i prosty powinien być szeroko propagowany. Oprysk wykonujemy zawsze wieczorem, kiedy rośliny trochę się ochłodzą i nabiorą jędrności.
Wpływ nawożenia na jakość owoców
O jakości owoców decyduje szereg czynników zewnętrznych, czyli ilość opadów, temperatura i nasłonecznienie. Niedobór składników pokarmowych powoduje drobnienie owoców, słabe wybarwienie oraz niepełny smak. Bardzo duży wpływ wywiera stosowanie nawozów, głównie azotu i potasu. Nadmiar azotu opóźnia dojrzewanie, dojrzewanie jest nierównomierne, owoce słabiej wybarwione, bardziej wodniste, miękkie, czyli podatne na choroby i źle reagują na transport i przechowywanie. Tym niekorzystnym zjawiskom zapobiega prawidłowe nawożenie roślin fosforem, potasem, magnezem i wapniem. Niedobór potasu przyspiesza kwitnienie roślin, a niedobór fosforu i potasu powoduje opadanie zawiązków owoców. Na dobre zawiązywanie i wykształcanie się owoców wpływa pozytywnie bor. O dobrym smaku (wzrost zawartości cukrów), aromacie i wybarwieniu owoców decyduje zbilansowane nawożenie potasem. Na wartość biologiczną i wygląd owoców wpływa także wapń i magnez, których pobieranie jest utrudnione przy nadmiernym nawożeniu potasem. Niedobór wapnia powoduje na przykład plamistość podskórną jabłek. Nadmiar potasu powoduje nadmierne uwodnienie owoców, pogarszając ich możliwości transportu i przechowywania. Nadmiar azotu saletrzanego i potasu obniża odporność drzew na mrozy.
