Ziemniaki

Charakterystyka ogólna

Odmiany ziemniaka różnią się ich przeznaczeniem oraz długością okresu wegetacji, od bardzo wczesnych do późnych. Wbrew powszechnym opiniom ich system korzeniowy nie jest płytki. Korzenie rosną początkowo prawie poziomo, po czym zmieniają kierunek na pionowy. Plonem są bulwy, które są zgrubiałymi częściami podziemnych łodyg – stolonów (nie korzeni). Okres grubienia stolonów (tworzenia się bulw) rozpoczyna się tuż przed tworzeniem pąków kwiatowych i trwa w fazie kwitnienia.

Kiełkowanie bulw rozpoczyna się dopiero w temperaturze gleby 8‑10°C; części nadziemne wytrzymują przymrozki do -1,5°C. Ziemniak lubi ciepłą pogodę z niezbyt wysokimi, ale równomiernymi opadami. Okres krytyczny na brak wody to faza zawiązywania bulw i ich wzrostu.

Wymagania glebowe

Ziemniak najlepiej plonuje na glebach lżejszych i przewiewnych. Prawidłowy rozwój stolonów i zawiązywanie bulw zależy w dużym stopniu od dostępu powietrza, dlatego gleby muszą być bardzo strukturalne. Źle plonuje na suchych, bardzo lekkich oraz zlewnych glebach gliniastych. Najlepszymi są gleby kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego (klasa III i IV), dobrymi – żytnie słabe (klasa IV i V) oraz kompleksu pszennego dobrego (średnio ciężkie klasy III). Słabo plonuje na glebach kompleksu żytniego najsłabszego (klasa V i VI), zbożowo-pastewnego słabego i owsiano-ziemniaczanego górskiego. Wymaga gleb o wysokiej kulturze. Ziemniak reaguje spadkiem plonu na duże uproszczenia agrotechniczne i zbyt oszczędne technologie. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn (pH w 1M KCl powyżej 5,1), zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu. Zasobność gleby dla ziemniaka powinna być taka sama jak dla buraka cukrowego. Nie powinno uprawiać się ziemniaka na glebach zaperzonych.

Wiosną należy jak najbardziej uprościć uprawki, by ograniczyć straty wody, ale zniszczyć kiełkujące chwasty. Wyrównać pole włóką lub broną, zastosować nawozy i przykryć je. Uprawa wiosenna powinna być jak najpłytsza, najlepiej do głębokości sadzenia, czyli około 5 cm poniżej powierzchni gleby. Sadzenie możliwie jak najwcześniej, (temperatura gleby powyżej 8°C) w południowo-zachodnim rejonie do 20 kwietnia, w środkowej Polsce 10‑30 kwietnia, a w rejonie północno-wschodnim 20‑30 kwietnia.

Wymagania pokarmowe

Bez względu na przeznaczenie bulw, ziemniak pobiera podobne ilości składników pokarmowych na jednostkę plonu. Im gorsze warunki glebowe (w tym zbyt małe ilości składników pokarmowych), agrotechniczne i pogodowe, tym może pobrać więcej składników, nie wytwarzając wyższego plonu, a jakość bulw ulega wówczas znacznemu pogorszeniu.

Ziemniak ma duże wymagania pokarmowe, gdyż z plonem 10 t bulw i odpowiednią masą łęcin przeciętnie pobiera: 40 kg azotu (N), 15 kg fosforu (P₂O₅), 55‑65 kg potasu (K₂O), 10‑20 kg wapnia (CaO), 8‑10 kg magnezu (MgO), 6 kg siarki (S) lub w przeliczeniu na SO₃ – 15 kg, 25 g boru (B), 20 g miedzi (Cu), 70 g manganu (Mn), 1 g molibdenu (Mo) i 65 g cynku (Zn). Wykazuje dużą wrażliwość na niedobór cynku i średnią na mangan i bor.

Nawożenie

Jeżeli gleba jest bardzo kwaśna (pH w 1M KCl poniżej 5,0), to co najmniej z dwuletnim wyprzedzeniem zastosować wapno węglanowe. Ziemniak nie lubi gleby świeżo wapnowanej, ponieważ bulwy mogą być bardziej atakowane przez parcha ziemniaczanego. W przypadku bardzo niskiej zasobności gleby w magnez zaleca się stosować wapno magnezowe, nawet bezpośrednio po przedplonie, w niewielkich ilościach – 300‑500 kg/ha dolomitu. Źle rośnie na glebach ubogich w magnez.

Nawożenie organiczne

Ziemniak, szczególnie późne odmiany, dobrze reaguje na obornik w dawce 30‑35 t/ha. Obornik zaleca się stosować tylko jesienią (wiosną stosować pod kukurydzę) – po zbiorze zbóż, aż do późnej jesieni – i przykryć orką „odwrotką” lub orką zimową. Stosowanie obornika wiosną pod późne odmiany nie daje praktycznie efektu wzrostu plonu, chyba że wystąpi bardzo korzystny rozkład opadów w czasie wegetacji. Zgodnie z przepisami podczas wegetacji ziemniaka jadalnego nie wolno stosować gnojowicy i gnojówki.

Z dawką 30 t obornika bydlęcego wprowadzamy 150 kg azotu, 90 kg fosforu i około 200 kg potasu i późny ziemniak wykorzysta około 45 kg azotu, 20 kg fosforu i 120 kg potasu. Obornik pokrywa wymagania pokarmowe ziemniaka (plon 50 t z ha) na poziomie około 30% azotu, 40% fosforu oraz około 60% potasu. Stosując obornik, dawki nawozów mineralnych zmniejszamy, do wielkości zalecanych dla bardzo wysokiej zasobności gleby.

Nawożenie mineralne

Nawożenie fosforem i potasem jest najbardziej efektywne gdy nawozy są dobrze wymieszane z 10‑20 cm warstwą gleby. Nawozy kompleksowe na glebach średnich i pod odmiany wczesne najlepiej stosować pod orkę zimową. Na glebach kwaśnych i lekkich oraz pod późniejsze odmiany można stosować nawozy kompleksowe wiosną. Nawozy te najlepiej stosować 3‑4 tygodnie przed sadzeniem bulw, by wymyciu uległy chlorki. Nawet nawozy bezchlorkowe zaleca się stosować z dużym wyprzedzeniem. Stosowanie nawozów mineralnych niskoskoncentrowanych bezpośrednio przed sadzeniem może ujemnie wpływać na jakość, w tym smak bulw, szczególnie odmian wcześniejszych.

Zalecane dawki nawozów kompleksowych pod ziemniaka na oborniku w kg/ha*

Nawóz[N:P2O5:K2O:(MgO:SO3)]	Zasobność gleby w fosfor i potas
	bardzo niska i niska			średnia1		wysoka i bardzo wysoka
Przewidywany plon bulw – t/ha	20	25	25		35	30	45
POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt [6:12:34:(10)]	265	335	145		205	60 K	90 K
POLIFOSKA® 5Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)]	215	270	120		165	60 K	90 K
POLIFOSKA® 6Zobacz produkt [6:20:30:(7)]	160	200	90		125+55 K2	60 K	90 K
POLIDAP®Zobacz produkt® [18:46:(5)]  + sól potasowa 60	70 + 100	87 + 125	40 + 85		55 + 120	60 K	90 K

Zalecane dawki nawozów kompleksowych pod ziemniaka bez obornika w kg/ha*

Nawóz[N:P2O5:K2O:(MgO:SO3)]	Zasobność gleby w fosfor i potas
	bardzo niska i niska		średnia1		wysoka i bardzo wysoka
Przewidywany plon bulw – t/ha	20	25	25	35	30	45
POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt [6:12:34:(10)]	400	500	335	465	200	300
POLIFOSKA® 5Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)]	320	400	270	375	160+70 K2	240+105 K
POLIFOSKA® 6Zobacz produkt [6:20:30:(7)]	240+50 K	300+60 K	200+65 K	280+95 K	120+90 K	180+135 K
POLIDAP®Zobacz produkt® [18:46:(5)]  + sól potasowa 60	105 + 170	130 + 210	85 + 170	120 + 235	52 + 150	80 + 225

Zalecane dawki są bardzo oszczędne (minimalne), ale wysoce efektywne, a stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.

Ważny wybór nawozu. Ze względu na około 3‑4 -krotnie większe pobieranie potasu niż fosforu przez ziemniaka, zaleca się stosować nawóz kompleksowy o jak najszerszym stosunku fosforu do potasu (P:K), czyli: POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt (P:K-1:2,8), POLIFOSKA® 5Zobacz produkt (P:K-1:2).

W przypadku uprawy na oborniku, szczególnie bydlęcym lub na gnojowicy, które są bogatym źródłem potasu, można stosować nawóz kompleksowy o węższym stosunku P:K, czyli 1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt). W nawożeniu odmian jadalnych, sadzeniaków odmian wczesnych lub odmian przeznaczonych na frytki lub chipsy, zaleca się stosować nawóz bezchlorkowy.

Nawożenie azotem

Zaleca się po 40 kg azotu na każde 10 t bulw, czyli przewidując plon 30 t z hektara zaleca się stosować 120 kg/ha azotu. W uprawie na oborniku należy obniżyć dawkę o 30‑50 kg N/ha, czyli stosować 70‑90 kg/ha azotu.

Pod wczesne odmiany ziemniaka jadalnego i sadzeniaka, najlepiej stosować całą dawkę azotu przed sadzeniem, przede wszystkim w formie saletry amonowej lub saletrzaku, uwzględniając azot zastosowany w nawozach wieloskładnikowych. Pod ziemniaka przemysłowego oraz późniejsze odmiany ziemniaka jadalnego zaleca się dawkę azotu dzielić. Przed sadzeniem stosować do ²⁄₃ dawki azotu w formie mocznika, RSM, RSMS, Saletrosanu, saletry amonowej lub saletrzaku. Niskie temperatury i powolny wzrost roślin, a w związku z tym powolne pobieranie azotu powoduje, że azot z mocznika jest dłużej wykorzystywany. Dlatego do nawożenia ziemniaka odmian średniowczesnych i późnych najlepszym nawozem azotowym jest mocznik.

Przykładowe dawki nawozów azotowych do nawożenia ziemniaka w kg/ha*

Termin i forma nawozu	Potrzeby nawożenia azotem
	duże i bardzo duże		średnie1		bardzo małe i małe
Przewidywany plon korzeni w t/ha	20	25	25	35	30	45
w uprawie z obornikiem (25‑30 t/ha)
N-1 wiosną przedsiewnie:       mocznik  , albo siarczan amonu  lub Saletrosan, albo RSM 28  lub saletra amonowa	130 285 210 175	90 190 140 120	65 140 110 90	90 190 140 120	65 140 110 90	90 190 140 120
N-2 dawka, pogłówna:         mocznik         lub saletra amonowa	0 0	75 105	80 110	100 130	85 115	140 185
w uprawie bez obornika
N-1 wiosną przedsiewnie:       mocznika       , albo siarczan amonu       lub Saletrosan, RSM 28 albo saletrzak       lub saletra amonowa	130 285 215 175	150 330 250 205	130 285 215 175	150 330 250 205	130 285 215 175	150 330 250 205
N-2 dawka, pogłówna:               mocznik               lub saletra amonowa	87 120	140 190	115 155	260 190	130 175	240 325

Drugą dawką azotu stosować w okresie od wschodów aż do kwitnienia. Im później zastosuje się drugą dawkę azotu, zwłaszcza w formie saletry amonowej, tym może (nie musi)  mieć ona bardziej ujemny wpływ na jakość bulw. Jeżeli ziemniak uprawiany jest na glebie bardzo lekkiej, a wystąpiły intensywne opady, wówczas celowe jest – szczególnie w uprawie bez obornika – dodatkowe, w późniejszym terminie, stosowanie azotu. Można wtedy stosować przede wszystkim mocznik lub saletrę amonową. Stosowanie saletry wapniowej sprzyja gromadzeniu się w bulwach szkodliwych dla ludzi i zwierząt azotanów oraz pogarsza walory smakowe, a także przechowalnicze ziemniaka. Najlepszymi nawozem do stosowania w tym terminie jest saletra amonowa pod odmiany wcześniejsze i mocznik pod odmiany późniejsze.

Dokarmianie dolistne

Dokarmianie dolistne ziemniaka jest najbardziej skuteczne na zdrowych plantacjach i wykonywać je można od fazy wytworzenia pędów bocznych do fazy formowania jagód, również w fazie kwitnienia. Zaleca się stosować 6% wodny roztwór mocznika, czyli 6 kg mocznika w 100 litrach wody, łącznie z 5 kg siarczanu magnezem i mikroskładnikami. Nie zapominajmy o dodaniu manganu i boru, a w uprawie bez obornika, także cynku i miedzi. Stosując zabiegi ochrony ziemniaka (na choroby i szkodniki), gdy dozwolone jest mieszanie pestycydu z mocznikiem, zawsze korzystnie jest – szczególnie w suche lata – dodać mocznik oraz jeden, dwa razy po 100‑150 g/ha manganu i dwa do czterech razy po 50‑70 g/ha boru, który dodatkowo ogranicza występowanie chorób grzybowych. Teoretycznie można wykonać 4‑7 oprysków.

Przyorując łęciny, pozostawia się w glebie średnio na każde 10 ton bulw: 10 kg azotu (N), 2 kg fosforu (P₂O₅) i 18 kg potasu (K₂O), czyli przy średnim plonie 30 ton stanowi to 30 kg azotu, 6 kg fosforu i 54 kg potasu, co powinno być uwzględnione przy ustalaniu dawki nawozu pod następną roślinę.

Wpływ nawożenia na jakość bulw

Nawożenie fosforem, potasem i magnezem zwiększa odporność roślin na czynniki chorobotwórcze i stres wodny. Składniki te wpływają na tworzenie i gromadzenie białka i skrobi w bulwach. Fosfor poprawia jakość ziaren skrobiowych. Azot wpływa na wielkość bulw, powoduje wzrost zawartości białka. Jego nadmiar wpływa ujemnie na zawartość suchej masy i skrobi, smak i ciemnienie bulw. Podobnie potas i magnez poprawiają jakość bulw, a ich niedobór decyduje o ciemnieniu miąższu i pustowatości bulw. Nadmierne nawożenie potasem obniżania zawartości suchej masy i skrobi w bulwach; powoduje ich nadmierne uwodnienie. Nadmiar azotu i potasu zwiększa podatność bulw na uszkodzenia mechaniczne, pogarsza możliwości przechowywania i wpływa na większe straty w czasie przechowywania.

O jakości bulw decyduje nie tylko nawożenie, ale także sposób i termin ich zbioru. Gleba podczas zbioru powinna być przesuszona i ciepła – powyżej 12°C. Zbiór bulw z mokrej i zimnej gleby oraz ich uszkodzenia mechaniczne podczas zbioru (zakamieniona gleba, przerzucanie z dużych wysokości) mogą bardziej pogorszyć jakość bulw, jak  zbyt wysokie nawożenie azotem. Na jakość bulw wpływa też niszczenie łęcin na 7‑21 dni przed zbiorem, zbiór w momencie pełnej dojrzałości, czyli wówczas gdy w pełni wykształcona jest skórka oraz prawidłowe ich osuszenie.