Soja

Charakterystyka ogólna

Najpopularniej uprawianym gatunkiem z rodziny strączkowych jest soja. Jej nasiona zawierają duże ilości białka (35‑40%) oraz oleju (18‑22%), bogatego w nienasycone kwasy tłuszczowe. Śruta po ekstrakcji tłuszczy nie zawiera – jak większość strączkowych – substancji antyżywieniowych. Nie tylko te zalety zdecydowały, że jest taką ważną rośliną. U nas jest nową rośliną uprawną, więc nie ma jeszcze swoich niebezpiecznych chorób i szkodników. Nie ma więc konieczności wykonywania wielu zabiegów ochroniarskich, a poza tym potrafi być prawie samowystarczalna w azot, w związku z tym nadaje się także do upraw w rolnictwie organicznym, nazywanym u nas także ekologicznym.

Soja jest dość świeżo importowaną rośliną uprawną, jeszcze słabo zaaklimatyzowaną w naszym klimacie, więc chcąc ją uprawiać, należy zwrócić uwagę na wybór odmiany. Jest to roślina dnia krótkiego i ma duże wymagania termiczne. By zdążyła w naszym klimacie dojrzeć, należy wybrać odmiany sprawdzone w Polsce, których okres wegetacji nie przekracza 140 dni, a suma dziennych temperatur w okresie wegetacji wynosi poniżej 2200°C. Są to odmiany wczesne „000” i „00” (120‑130 dni wegetacji), dojrzewające na przełomie sierpnia i września.

Soja potrzebuje dużo wilgoci, szczególnie w okresie kiełkowania i kwitnienia. Dlatego wiosną nie stosować głębszych uprawek przesuszających, a jedynie płytkie, głównie po to, aby zniszczyć jak najwięcej chwastów.

Jako roślina ciepłego klimatu wymaga siewu nasion w ciepłą glebę – 12‑14°C, by mogła szybko skiełkować i szybko rosnąć już od początkowych faz, co korzystnie przekłada się na długość łodygi i wysokość osadzenia najniższych strąków. Siew przypada na przełom kwietnia i maja oraz na I. dekadę maja. Siew powinien być płytki, na głębokość 3‑4 cm, na przesuszonych, lżejszych glebach do 5 cm, najlepiej w rozstawie rzędów jak zboża (np. 12,5 cm), a obsada około 80 roślin/m². Dla różnych odmian i w zależności od rozstawy rzędów hodowcy odmian proponuję różne obsady, od 50 do ponad 100 roślin/m². Średnio w Europie plon wynosi 1,39 t/ha, ale w kraju, na wzorcowych plantacjach i w doświadczeniach 2,5, do ponad 3 t/ha, co świadczy o rosnącym potencjale plonotwórczym tej rośliny. Na glebach klasy IV i V plon wynosi około 2 t/ha, czyli nie gorzej jak łubinu żółtego.

Wymagania glebowe

Soja nie ma szczególnych wymagań glebowych, ale nie lubi gleb ciężkich, podmokłych i zlewnych oraz bardzo lekkich i kwaśnych oraz z bardzo dużą ilością materii organicznej. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn, (pH w 1M KCl powyżej 5,8‑6,2), zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu.

Właściwym stanowiskiem dla soi jest pole po zbożach lub okopowych. Nie powinna być uprawiana w drugim roku po oborniku, a także po strączkowych, słoneczniku, wieloletnich roślinach motylkowych drobnonasiennych i kapustowatych, czyli krzyżowych, np. po rzepaku, rzepiku, gorczycy, kapustach itp. Poplony ścierniskowe należy przed zimą zaorać. Przed siewem pole powinno być idealnie wyrównane, bez bruzd i kamieni, by kombajn mógł bezpiecznie pracować na wysokości 9‑10 cm, bo tak nisko osadzone są dolne strąki. Tak niskie koszenie umożliwi dokładny zbiór, inaczej straty plonu sięgają znacznie ponad 20%.

Soja ma duże wymagania odnośnie odczynu gleby, więc jeżeli gleba ma pH w 1M KCl poniżej 6,0, wówczas po zbiorze przedplonu stosować wapno węglanowe lub tlenkowe; najczęściej jest to po zbożach, więc stosować je już na ściernisko. Niski odczyn ogranicza aktywność bakterii symbiotycznych, wiążących azot atmosferycznych. W przypadku bardzo niskiej zasobności gleby w magnez zaleca się stosować wapno magnezowe w niewielkich ilościach – 300‑500 kg/ha dolomitu bo soja potrzebuje dużo magnezu.

Wymagania pokarmowe

Soja jest rośliną strączkową, więc posiada zdolność współżycia z bakteriami brodawkowymi i za ich pomocą może korzystać z azotu znajdującego się w powietrzu. Nawożenie azotem jest w związku z tym niskie. Pobiera przeciętnie z plonem 1 t nasion wraz z odpowiednią masą słomy: 70‑80 kg azotu (N), 16 kg fosforu (P₂O₅), 35 kg potasu (K₂O), 20 kg wapnia (CaO), 10‑15 kg magnezu (MgO), 6 kg siarki (S) lub w przeliczeniu na SO₃ – 15 kg, 40 g boru (B), 25 g miedzi (Cu), 90 g manganu (Mn), 7 g molibdenu (Mo) i 60 g cynku (Zn). Jest wrażliwa na niedobór boru, molibdenu i średnio wrażliwa na niedobór cynku.

Nawożenie mineralne

Nawożenie fosforem i potasem jest najbardziej efektywne, gdy nawozy są dobrze wymieszane z 10‑20 cm warstwą gleby. Nawozy kompleksowe, nie tylko na glebach cięższych, najlepiej stosować pod orkę zimową, natomiast ze względu na późny termin siewu soi, można je stosować także wiosną. Niestety, wiosną stosowane nawozy nie będą głęboko wymieszane, w więc szczególnie w suche lata będą mniej efektywne. Soja jest bardzo wrażliwa na brak wody w okresie kiełkowania, więc wiosenne głębsze uprawki należy ograniczyć do minimum. Wiosną powinno się pole tylko bronować, aby skutecznie zniszczyć chwasty, a przed siewem nasion soi zastosować startową dawkę azotu. Zalecane dawki, uwzględniające nie tylko wymagania pokarmowe, ale także zasobność gleby, przedstawiono w tabeli.

Zalecane dawki nawozów wieloskładnikowych* do przedsiewnego nawożenia soi w kg/ha na każdą 1 t nasion

Zasobność gleby w fosfor i potas
bardzo niska i niska	średnia1	wysoka i bardzo wysoka
158 kg POLIFOSKI® 4	117 kg POLIFOSKI® 4	57 kg POLIFOSKI® 4
127 kg POLIFOSKA® 5Zobacz produkt	93 kg POLIFOSKA® 5Zobacz produkt	47 kg POLIFOSKA® 5Zobacz produkt
95 kg POLIFOSKA® 6Zobacz produkt	70 kg POLIFOSKA® 6Zobacz produkt	35 kg POLIFOSKA® 6Zobacz produkt
41 kg POLIDAP®Zobacz produkt + 58 kg K2	30 kg POLIDAP®Zobacz produkt + 45 kg K	15 kg POLIDAP®Zobacz produkt + 25 kg K

Zalecane dawki są bardzo oszczędne (minimalne), ale wysoce efektywne. Stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.

Wybór nawozu kompleksowego

Ze względu na prawie dwukrotnie większe pobieranie potasu niż fosforu przez soję, zaleca się stosować nawóz kompleksowy o jak szerszym stosunku fosforu do potasu (P:K), czyli: POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt (P:K – 1:2,8) lub POLIFOSKA® 5Zobacz produkt.

W przypadku uprawy po przyoranej słomie zbóż, która jest bogatym źródłem potasu, można stosować nawóz kompleksowy o węższym stosunku P:K, czyli 1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt).

W okresie przedsiewnym nie stosować doglebowo, szczególnie współrzędnie, nawozów z dodatkiem mikroskładników (z wyjątkiem molibdenu), gdyż wykazują one działanie ograniczające rozwój lub wręcz są bakteriobójcze, także dla bakterii symbiotycznych.

Nawożenie azotem

Soja, jako roślina strączkowa, ma zdolność wiązania azotu z atmosfery, to jednak dobrze reaguje na przedsiewne, startowe nawożenie szybkodziałającym azotem. Z reguły uprawiana jest po zbożach i wówczas wymaga zastosowania 30‑60 kg/ha azotu na kilka dni przed siewem nasion. W tym terminie najlepiej stosować azot w postaci saletry amonowej, w ilości od 100 do 180 kg/ha lub saletrzak, w ilości 110‑220 kg/ha. Bardzo dobrym wiosennym źródłem nie tylko azotu, ale także siarki dla soi może być Saletrosan, najlepiej w dawce 120 do 200 kg/ha.

Czy azot ten jest potrzebny? Zdolność roślin strączkowych do symbiozy z bakteriami brodawkowymi powinna być jak najlepiej wykorzystana, jednak rolnik oczekuje także wysokiego plonu. O ile inne rośliny strączkowe były już siane na większości naszych pól, to soja najczęściej jeszcze nie. Nasze gleby nie zawierają więc tych specyficznych bakterii symbiotycznych (Bradyrhizobium japonicum), które są inne jak mogące już występować w naszych glebach dla np. łubinu, czy grochu. Bakterie współżyjące z soją koniecznie muszą być wprowadzone poprzez zaprawianie nasion. Na poprawnie zaprawionych nasionach, gdy odczyn gleby wynosi ponad 5,8‑6,0 rozpoczyna się namnażanie tych bakterii i po wschodach roślin infekują one korzenie, tworząc charakterystyczne brodawki. Pierwsze brodawki na korzeniach tworzą się dopiero od 2‑3‑4 liścia, a intensywne wiązanie azotu trwa krótko, bo przypada na okres początku kwitnienia, by zwalniać tempo, i kończy się pod koniec kwitnienia. Ten początkowy okres rozwoju rośliny należy jednorazowo wesprzeć szybkodziałającym azotem mineralnym, najlepiej saletrą amonową lub saletrzakiem (pod agregat siewny), a nie mocznikiem lub RSM.

Jeżeli na początku kwitnienia zaobserwujemy brak brodawek na korzeniach, a liście zaczną przybierać jasny kolor, to znaczy, że roślinom soi brakuje azotu, azotu z asymilacji. Wtedy trzeba szybko „podratować” plantację, stosując azot mineralny. Nie udało się wykorzystać wiązania azotu atmosferycznego do budowania plonu soi, więc trzeba zastosować azot mineralny w dawce 40‑60 kg/ha, w zależności od spodziewanego plonu. Może to być szybciej działająca saletra amonowa (120‑180 kg/ha) lub mocznik (90‑130 kg/ha). Pamiętajmy jednak, że nadmierna dawka i zbyt późno (pogłównie) stosowany azot zawsze wydłuża okres wegetacji oraz opóźnia dojrzewanie i zbiór soi.

Czy i jak stosować nitraginę?

Ponieważ soja, jako roślina strączkowa może wiązać duże ilości azotu z atmosfery, w tym korzystnym dla kieszeni rolnika i rośliny procesie, więc trzeba mu pomóc. Pomoc ta powinna być wielostronna. Po pierwsze: uregulowany odczyn gleby i dobre jej zaopatrzenie w fosfor, potas i magnez. Po drugie: dobra zasobność i/lub dokarmianie dolistne mikroskładnikami, takimi jak bor, miedź, mangan, ale także zaprawianie nasion lub dokarmianie molibdenem i kobaltem. Te dwa ostatnie mikroskładniki oraz bor decydują o sprawności wiązania azotu. Po trzecie: zaleca się dodatkowe zaprawianie nasion nitraginą i związkami molibdenu, na przykład molibdenianem amonu. Bakterii tych nie ma w naszych glebach, ale po uprawie soi zaprawionej nitraginą w glebie przez kilka lat, i po 4‑6 latach od uprawy, ich aktywność będzie malała. Dlatego najlepiej zawsze zaszczepić te bakterie na nasionach, bezpośrednio przed ich siewem.

Poprawne zastosowanie nitraginy i aktywność bakterii zależy od tego, czy nasiona są już zaprawione „na grzyby”. Drugim niebezpieczeństwem jest promieniowanie słoneczne, silnie bakteriobójcze, więc zaprawianie nasion nitraginą należy wykonać w zaciemnionym pomieszczeniu, w betoniarce lub na folii. Proces polega na tym, aby porcję nitraginy rozpuścić w wodzie, dodać do nasion, przemieszać je, 1‑2 godziny podsuszyć z jak najmniejszym dostępem słońca i dokonać bezzwłocznie wysiewu.

Dokarmianie dolistne

Bardzo wysoką efektywność wykazuje dokarmianie dolistne soi. Nie dokarmia się je dolistnie azotem (mocznikiem), lecz magnezem i mikroskładnikami. Zaleca się na 100 litrów wody, łącznie 5 kg siarczanu magnezu i nawozy mikroskładnikowe, przede wszystkim z molibdenem (około 20 g Mo/ha), manganem (100 g Mn/ha), cynkiem (100 g Zn/ha) i małą (50 g B/ha) dawka boru, stosowaną co najmniej dwukrotnie. Opryski wykonywać od fazy rozwoju pędów bocznych do początku kwitnienia.

Przyorując słomę soi, pozostawia się w glebie około 100 kg/ha azotu, z którego roślina następcza wykorzysta ponad 60 kg, a także ponad 50 kg fosforu i potasu.