Charakterystyka ogólna
Ze względu na wartość nasion i łuski, gryka jest bardzo cenną rośliną uprawną. Jest rośliną miododajną i z 1 ha plantacji można uzyskać do 220 kg miodu.
Gryka nie należy do rodziny traw lecz rdestowatych, ale zaliczana jest do roślin zbożowych, ze względu na podobny sposób uprawy i użytkowania. Jest rośliną jarą, o krótkim okresie wegetacji, wynoszącym 90‑100 dni. Charakteryzuje się silnie rozwiniętym, palowym systemem korzeniowym z korzeniami przybyszowymi, co uodparnia roślinę na suszę i ułatwia pobieranie składników pokarmowych, a więc prawie nie reaguje na przedplon. Jest wrażliwa na niskie temperatury i nasiona kiełkują w temperaturze 7‑8°C; optymalna temperatura wzrostu wynosi 15‑22°C. Ginie w temperaturze 2°C.
Największy wpływ na uzyskanie wysokiego plonu mają warunki pogodowe. Jest rośliną owadopylną i pyłek musi być przenoszony przez pszczoły z kwiatów o długich pręcikach i krótkim słupku na kwiaty o krótkich pręcikach i długim słupku lub odwrotnie. Żywotność kwiatów wynosi jeden dzień. Ilość pszczół i pogoda korzystna do oblotu decyduje o liczbie zawiązanych nasion oraz plonie. W praktyce zawiązuje się od 10 do 40% nasion w stosunku do wytworzonych kwiatów.
Wymagania glebowe
Gryka ma dość małe wymagania glebowe ze względu na silny system korzeniowy. Może być uprawiana na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego (klasa III i IV), gorzej plonuje na kompleksie żytnim słabym (klasa IVb i V). Gleba nie musi mieć uregulowanego odczynu, bo lubi gleby kwaśne, o pH w 1M KCl około 5). Gleba powinna natomiast zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu. Pole przed uprawą gryki należy starannie odchwaścić, bo zwalczanie chwastów w gryce jest ograniczone.
Wiosną jak najbardziej ograniczyć uprawki, by zminimalizować straty wody, a jednocześnie jak najdokładniej zniszczyć kiełkujące chwasty. Wyrównać pole włóką lub broną, zastosować przedsiewnie nawozy i przykryć je broną z wałem strunowym. Wysiew nasion 15‑20 maja, a tylko w rejonach północnych i podgórskim, gdzie mogą występować późniejsze przymrozki – 20‑25 maja. W przypadku uprawy po poplonach ozimych, siew na przełomie maja i czerwca.
Wymagania pokarmowe
Silny system korzeniowy ułatwia pobieranie składników pokarmowych i wody z gleby, dlatego bardzo dobrze reaguje na nawożenie azotem, fosforem, potasem i magnezem, na których niedobór jest wrażliwa. Gryka z plonem 1 t nasion i odpowiednią ilością słomy przeciętnie pobiera: 42 kg azotu (N), 21 kg fosforu (P2O5), 54 kg potasu (K2O), 27 kg wapnia (CaO), 13 kg magnezu (MgO) oraz 36 g boru (B), 15 g miedzi (Cu), 290 g manganu (Mn), 1,7 g molibdenu (Mo) i 180 g cynku (Zn).
Nawożenie
W przypadku bardzo niskiej zasobności gleby w magnez zaleca się stosować wapno magnezowe, nawet niewielkie ilości – 200‑500 kg/ha dolomitu, ponieważ gryka źle rośnie na glebach ubogich w magnez.
Nawożenie fosforem i potasem jest najbardziej efektywne gdy nawozy są dobrze wymieszane z 10‑20 cm warstwą gleby. Nawozy kompleksowe stosować najlepiej wiosną, by wymieszać je z glebą, wykonując uprawki przedsiewne 7‑10 dni przed siewem. Dawki nawozów, w zależności od zasobności gleby i przewidywanego plonu, przedstawiono w tabeli.
Zalecane dawki nawozów kompleksowych do przedsiewnego nawożenia gryki w kg/ha*
| Nawóz [N:P2O5:K2O:(MgO:SO3)] | Zasobność gleby w fosfor i potas | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| bardzo niska i niska | średnia1 | wysoka i bardzo wysoka | ||||
| Przewidywany plon nasion w t/ha | 1,0 | 1,5 | 1,5 | 2,0 | 2,0 | 2,5 |
POLIFOSKA® KRZEM Zobacz produkt [6:12:34:(10)] | 180 | 275 | 200 | 270 | 170 | 210 |
POLIFOSKA® 5 Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)] | 150 | 220 | 160 | 230 | 130 | 170 |
POLIFOSKA® 6 Zobacz produkt [6:20:30:(7)] | 110 | 165 | 120 | 160 | 100 | 125 |
POLIDAP® Zobacz produkt [18:46:(5)] + sól potasowa 60 | 50 + 70 | 70 + 100 | 55 + 75 | 70 + 100 | 45 + 70 | 55 + 85 |
Zobacz produkt, a przy plonie 2 t nasion – 230 kg/ha POLIFOSKA® 5Zobacz produkt;1 – jeżeli nie jest znana zasobność gleby, stosować dawki jak dla średniej zasobności, do czasu wykonania analizy gleby.
Zalecane dawki są bardzo oszczędne (minimalne), ale wysoce efektywne, a stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.
Ważny wybór nawozu
W przypadku zbioru słomy w uprawie „gryka po zbożu” zaleca się stosować nawóz kompleksowy o szerszym stosunku fosforu do potasu (P:K), czyli co najmniej 1:1,5, (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt), a na glebie lżejszej lub ubogiej w potas – o jeszcze szerszym stosunku: POLIFOSKA® 4 (P:K-1:2,8), POLIFOSKA® 5Zobacz produkt (P:K-1:2).
W przypadku przyorywania słomy (która jest bogatym źródłem potasu) w uprawie „gryka po zbożu” stosowany nawóz kompleksowy może charakteryzować się węższym stosunkiem P:K, najlepiej 1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt).
Nawożenie azotem
Na każdą tonę nasion i proporcjonalną ilość słomy gryka pobiera około 40 kg azotu. Na słabych glebach (klasa IVb i V) plonuje niżej, dlatego zaleca się stosować 40‑60 kg N/ha. Na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego (klasa III i IV) plon nasion może wynosić w sprzyjających latach 1,5 do nawet 2,5 t z hektara, czyli zaleca się stosować 60‑80 kg N/ha. Dobre zaopatrzenie gryki w azot wpływa dodatnio na rozgałęzianie się łodyg i zwiększenie liczby kwiatostanów oraz zawiązywanych owoców.
Ilość pobieranego azotu wzrasta proporcjonalnie do wzrostu masy gryki, a nawozy azotowe są bardzo „ruchliwe” w glebie, stąd dawki azotu zaleca się dzielić. Nie powinno stosować się jednorazowo więcej jak 50 kg/ha azotu. Jeżeli planowana dawka azotu nie przekracza 50 kg/ha można ją w całości zastosować przedsiewnie. Wyższe dawki najlepiej stosować wiosną w dwóch terminach:
- 1 termin – 7‑10 dni przed siewem gryki w ilości 30‑40 kg N/ha w formie mocznika (Pulrea® +INu) lub RSM, saletry amonowej, saletrzaku;
- 2 termin – na początku kwitnienia – w ilości 30‑40 kg N/ha, najlepiej w formie saletry amonowej.
Zaleca się stosować wiosną azot z siarką, np. Saletrosan® 26 lub Saletromag® 25. Z dawką 150-200 kg/ha Saletrosanu® 26 wprowadza się 49-65 kg siarki (SO3), czyli 20-26 kg S.
Dokarmianie dolistne
Gryki nie zaleca się dokarmiać dolistnie mocznikiem. Zaleca się stosować nawozy mikroskładnikowe i siedmiowodny siarczan magnezu (5% roztwór) w fazie 6‑8 liści i około 10 dni później. Gryka potrzebuje i pobiera znacznie więcej mikroskładników niż inne zboża, boru nawet około 6‑8 razy więcej. W związku z tym poleca się stosować co najmniej dwukrotnie bor (każdorazowo do 100 g/ha), który zwiększa żywotność pyłku, a więc szansę zawiązywania nasion.
Przyorując słomę gryki, pozostawia się w glebie średnio na każdą 1 tonę nasion 22 kg azotu (N), 13 kg fosforu (P2O5) i 46 kg potasu (K2O), czyli przy plonie 1,5 t nasion, z przyoraną słomą wprowadza się do gleby średnio 33 kg azotu, 19,5 kg fosforu i 69 kg potasu.
Przyorując słomę gryki, by przyspieszyć jej rozkład w glebie, należy zastosować azot w ilości 6‑8 kg na 1 tonę słomy, czyli 18‑24 kg N/ha, a więc około 50 kg mocznika (Pulrea® +INu) lub 65‑85 kg/ha RSM. mocznik najlepiej stosować przed przyoraniem słomy szczególnie wówczas, gdy po gryce będzie uprawiana roślina ozima.
Wpływ nawożenia na jakość nasion
Prawidłowe nawożenie fosforem, potasem i magnezem oraz siarką zwiększa odporność gryki na choroby, niedobory wody i wyleganie, decyduje także o lepszym wypełnieniu nasion i równomierniejszym dojrzewaniu. Nierównomierność dojrzewania i długość okresu wegetacji nie zależy od poziomu nawożenia, a od przebiegu pogody w okresie wegetacji. Na jakość nasion wpływa sposób zbioru. Równomierne dojrzewanie i celniejsze nasiona uzyskuje się przy zbiorze jednoetapowym.
