Jęczmień jary

Charakterystyka ogólna

Jęczmień jary jest zbożem o krótkim okresie wegetacji, słabym systemie korzeniowym, wrażliwym na niskie temperatury we wczesnych fazach rozwojowych i niedobór oraz nadmiar wody. Wykazuje małą zdolność przytłumiania chwastów. Wymaga siewu w dobrze ogrzaną rolę i w początkowym okresie po siewie temperatura poniżej 8°C hamuje jego rozwój. Umiarkowana wilgotność gleby do końca krzewienia wpływa na lepsze ukorzenienie. Większych opadów wymaga w fazie strzelania w źdźbło, a przede wszystkim w okresie kłoszenia. Nadmiar wody sprzyja wyleganiu, a w okresie formowania i dojrzewania ziarna sprzyja rozwojowi chorób grzybowych. W warunkach dobrych gleb żytnich daje wyższy i o lepszej wartości paszowej plon jak żyto.

Wymagania glebowe

Jęczmień jary ma dość duże wymagania glebowe ze względu na słaby system korzeniowy i krótki okres wegetacji. Wymaga gleb przewiewnych, ciepłych, dobrze gromadzących wodę. Zboże to zaleca się uprawiać na glebach kompleksów pszennego bardzo dobrego i dobrego (klasa I do IIIb), żytniego bardzo dobrego (klasa IIIa i IIIb), pszennego górskiego i zbożowego górskiego oraz zbożowo-pastewnego mocnego. Na słabszych glebach, na przykład kompleksu żytniego dobrego (klasa IVa i IVb) należy zwrócić większą uwagę na uregulowanie odczynu gleby i wysoką jej kulturę. Na słabszych glebach, to jest dla jęczmienia klasa IV, nie powinno się stosować zbyt dużo uproszczeń i zbyt oszczędnych technologii. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn (pH w 1M KCl powyżej 6,0; do 6,8), powinna zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu.

Wiosną jak najbardziej ograniczyć uprawki, by zminimalizować straty wody, a jednocześnie zniszczyć kiełkujące chwasty. Wyrównać pole włóką lub broną, zastosować przedsiewne dawki nawozów i przykryć nawozy broną z wałem strunowym. Wysiew zboża możliwie jak najwcześniej, po owsie i pszenicy, bo jęczmień ma większe wymagania cieplne. Wcześniej zasiany lepiej się ukorzeni i rozkrzewi, a dłuższy okres wegetacji (do kwitnienia), wpływa na lepsze plony. Optymalny termin siewu jęczmienia w zależności od temperatury gleby to najczęściej I-II dekada kwietnia. Jest mało wrażliwy na przymrozki, które są mniej szkodliwe dla plonu jak opóźniony termin siewu.

Wymagania pokarmowe

Jako roślina o bardzo słabym systemie korzeniowym, słabo pobiera składniki pokarmowe i wodę z gleby, dlatego wymaga dokładnie zbilansowanego nawożenia. Jęczmień jary z plonem 1 t ziarna i odpowiednią ilością słomy przeciętnie pobiera: 27 kg azotu (N), 11 kg fosforu (P₂O₅), 22 kg potasu (K₂O), 7 kg wapnia (CaO), 4,5 kg magnezu (MgO), 3,5 kg siarki (S) lub w przeliczeniu na SO₃ – 9 kg oraz 5 g boru (B), 9 g miedzi (Cu), 260 g żelaza (Fe), 70 g manganu (Mn), 0,7 g molibdenu (Mo) i 60 g cynku (Zn). Wykazuje dużą wrażliwość na niedobór miedzi i średnią na niedobór manganu. Niedobór manganu występuje najczęściej w glebie świeżo wapnowanej oraz przy pH gleby powyżej 6,5.

Nawożenie

Jeżeli gleba jest bardzo kwaśna, stosować wapno węglanowe lub tlenkowe na ścierń, następnie wymieszać je kultywatorem lub wykonać podorywkę i natychmiast zabronować. W przypadku bardzo niskiej zasobności gleby w magnez zaleca się stosować wapno magnezowe, nawet niewielkie ilości – 300‑600 kg/ha dolomitu.

Nawożenie fosforem i potasem jest najbardziej efektywne gdy nawozy są dobrze wymieszane z 10‑20 cm warstwą gleby. Nawozy kompleksowe najlepiej stosować pod orkę – jesienią lub pod wiosenne uprawki przedsiewne, 7‑14 dni przed siewem ziarna. Dawki nawozów, w zależności od zasobności gleby i przewidywanego plonu, przedstawiono w tabeli.

Zalecane dawki nawozów kompleksowych do przedsiewnego nawożenia jęczmienia jarego w kg/ha*

Nawóz [N:P2O5:K2O:(MgO:SO3)]	Zasobność gleby w fosfor i potas
	bardzo niska i niska		średnia1		wysoka i bardzo wysoka
Przewidywany plon ziarna w t/ha	3,0	4,0	3,5	5,0	4,5	6,0
POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt [6:12:34:(10)]	300	400	230	330	190	250
POLIFOSKA® 5Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)]	240	320	190	270	150	200
POLIFOSKA® 6Zobacz produkt [6:20:30:(7)]	180	240	140	200	110	150
POLIFOSKA® 8Zobacz produkt [8:24:24:(9)]	150	200	115	165	95	125
POLIDAP®Zobacz produkt [18:46:(5)] + sól   potasowa 60	80 +90	105 +120	60 +70	87 +100	50 +60	65 +80

Zalecane dawki są bardzo oszczędne (minimalne), ale wysoce efektywne, a stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.

Ważny wybór nawozu

W przypadku zbioru słomy w uprawie „zboże po zbożu” nawóz kompleksowy powinien charakteryzować się szerszym stosunkiem fosforu do potasu (P:K), czyli co najmniej 1:1,5, a więc przemiennie w latach zaleca się stosować nawozy o stosunku P:K-1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt, POLIFOSKA^® M) i o szerszym stosunku: POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt (P:K-1:2,8), POLIFOSKA® 5Zobacz produkt (P:K-1:2).

W przypadku przyorywania słomy (która jest bogatym źródłem potasu) w uprawie „zboże po zbożu” stosowany nawóz kompleksowy powinien charakteryzować się węższym stosunkiem P:K, czyli 1:1 do 1:1,5, to znaczy przemiennie w latach należy stosować nawóz o stosunku P:K-1:1 (POLIFOSKA® 8Zobacz produkt) z nawozami o stosunku P:K-1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt).

Nawożenie azotem

Zaleca się stosować w dawce około 25 kg azotu na każdą przewidywaną tonę ziarna. Przewidując plon 4 ton należy stosować 100 kg N/ha minus około 30 kg N/ha z zapasów glebowych = 70 kg N/ha. Na zbyt wysokie i zbyt późno stosowane nawożenie azotem jęczmień reaguje wyleganiem, dlatego ustalając dawkę azotu należy oszacować dostępne zapasy azotu glebowego, które najczęściej wynoszą 30‑50 kg N/ha, a w drugim roku po oborniku i poplonach ścierniskowych lub po motylkowych 50‑70 kg N/ha.

Pamiętać należy o tym, że zboża pobierają najwięcej azotu, bo ponad 70% azotu od fazy krzewienia do fazy rozpoczęcia kłoszenia, a nawozy azotowe są bardzo „ruchliwe” w glebie, stąd dawki azotu należy stosować doglebowo w 2 terminach, jednorazowo nie więcej jak 60 kg/ha azotu.

Jęczmień jary zaleca się nawozić wiosną dawką 70‑110 kg/ha azotu, najlepiej 2 terminach:

• 1 termin – 7‑10 dni przed siewem zboża w ilości 40‑60 kg N/ha,
• 2 termin – wcześniej jak u innych zbóż – już w fazie krzewienia, a nie na początku strzelania w źdźbło, gdy wyczuwalne jest pierwsze kolanko – w ilości 30‑50 kg N/ha azotu.

Można stosować dwie dawki azotu doglebowo oraz dokarmianie dolistne mocznikiem (Pulrea®) w formie oprysków.

Przykładowe dawki nawozów azotowych do nawożenia jęczmienia jarego w kg/ha*

Wyższe dawki azotu, duże zagęszczenie łanu i częste deszcze mogą prowadzić do wylegania zboża, dlatego intensywna uprawa jęczmienia jarego wymaga co najmniej jednokrotnego skracania, po ukazaniu się drugiego kolanka, a przed ukazaniem się ości.

W rejonach, gdzie często występują wiosenne niedobory wody wskazane jest zastosowanie dużej (70% planowanej) dawki przedsiewnie w formie mocznika lub na glebach cięższych RSM. mocznik zabezpieczy roślinom azot w początkowym okresie ich wzrostu, gdy jest dobrze wilgotna gleba i umożliwia jednocześnie prawidłowy rozwój korzeni, co powoduje, że rośliny lepiej zniosą późniejsze niedobory wody, a jednocześnie są dobrze odżywione azotem. Saletrzana forma azotu stosowana przedsiewnie w dużej dawce powoduje słaby wzrost i rozwój korzeni.

Dokarmianie dolistne

Dokarmianie dolistne mocznikiem (Pulrea®) można stosować przy wykonywaniu praktycznie wszystkich zabiegów ochrony zbóż (na choroby grzybowe i szkodniki), gdy dozwolone jest mieszanie pestycydu z mocznikiem. Najlepiej wykonać co najmniej dwukrotne dokarmianie jęczmienia, pierwszy oprysk należy wykonać do końca fazy krzewienia (15% roztwór mocznika z 5% dodatkiem siarczanu magnezu + nawóz z miedzią, manganem, molibdenem i borem). Drugi oprysk zalecany jest w końcu fazy strzelania w źdźbło, stosując 5‑6% roztwór mocznika + nawóz dolistny z manganem i borem. Faza krzewienia lub początek strzelania w źdźbło to najważniejszy termin stosowania większości mikroskładników, które mają duży wpływ na przemiany azotu w roślinie i jakość ziarna. Jest to niezmiernie ważne w warunkach intensywnego nawożenia azotem na glebach świeżo wapnowanych i o uregulowanym odczynie o pH powyżej 6,5. Dobre wyniki uzyskuje się również stosując dolistnie mocznik (+ mangan i zawsze tylko do 50 g/ha boru) w fazie kłoszenia – dawka jakościowa, szczególnie skuteczna w suche lata.

Przyorując słomę jęczmienia jarego, pozostaje w glebie średnio na każdą 1 tonę ziarna 7,5 kg azotu (N), 2,5 kg fosforu (P₂O₅) i 16 kg potasu (K₂O), czyli przy plonie 5 t ziarna, z przyoraną słomą wprowadza się do gleby średnio: 37,5 kg azotu, 12,5 kg fosforu i 80 kg potasu.

Przyorując słomę, by przyspieszyć jej rozkład w glebie, należy zastosować azot w ilości 6‑8 kg na 1 tonę słomy, czyli 24‑34 kg N/ha, a więc najlepiej od 55 do 75 kg/ha mocznika lub 85‑120 kg/ha RSM. mocznik najlepiej zastosować przed przyoraniem słomy, szczególnie zawsze wówczas gdy po jęczmieniu jarym będzie uprawiana roślina ozima.

Wpływ nawożenia na jakość ziarna

Prawidłowe nawożenie fosforem i potasem zwiększa odporność jęczmienia jarego na choroby, niedobory wody i wyleganie, decyduje także o lepszym wypełnieniu ziarna i równomiernym dojrzewaniu. Największy wpływ na jakość ziarna wykazuje nawożenie azotem, które zwiększa masę plonu oraz zawartość białka w ziarnie. Nadmierne nawożenie azotem sprzyja rozwojowi wielu chorób i szkodników.