Jęczmień ozimy

Charakterystyka ogólna

Jęczmień ozimy jest zbożem o krótszym okresie wegetacji od pozostałych zbóż ozimych. Wymaga wczesnego siewu i najlepiej udaje się w rejonach o długiej i ciepłej jesieni. Nie ma dużych wymagań wodnych i nie lubi nadmiaru opadów. Odporny na susze wiosenne, bo bardzo dobrze wykorzystuje zimowe zapasy wody, dzięki czemu na lżejszych glebach oraz w suche lata daje zadawalające plony. Nadmiar wody w okresie formowania i dojrzewania ziarna sprzyja rozwojowi chorób grzybowych.

Jęczmień ozimy ma dość duże wymagania cieplne. Dobrze rozkrzewiony wytrzymuje temperatury do -12°C (nawet -15°C) bez okrywy śniegowej i do -25°C pod śniegiem. Uprawiany jest więc w rejonach o łagodniejszych zimach, czyli w zachodniej i południowej części kraju. Słoneczna jesień wpływa na wzrost mrozoodporności. Najczęściej wymarza on na przedwiośniu, kiedy nawroty zimy powodują ginięcie rozhartowanych roślin. Rozhartowanie zbóż następuje po zbyt wczesnym stosowaniu wysokiej wiosennej dawki azotu w formie saletrzanej. W warunkach dobrych gleb żytnich daje wyższy i o lepszej wartości paszowej plon jak żyto.

Wymagania glebowe

Jęczmień ozimy ma mniejsze wymagania glebowe jak pszenica, a większe niż żyto. Zboże to zaleca się uprawiać na glebach kompleksów pszennego bardzo dobrego i dobrego (klasa I do IIIb), żytniego bardzo dobrego (klasa IIIa i IIIb), pszennego górskiego i zbożowego górskiego oraz zbożowo-pastewnego mocnego. Na słabszych glebach, na przykład kompleksu żytniego dobrego (klasa IVa i IVb) powodzenie uprawy zależy od kultury gleby i starannej agrotechniki. Na słabszych glebach, a dla jęczmienia są to gleby klasy IV, nie powinno się stosować zbyt dużo uproszczeń i zbyt oszczędnych technologii. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn (pH w 1M KCl powyżej 6,0; do 6,8), zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu.

Optymalny termin siewu zboża w zależności od rejonu to 12‑18 września,a w rejonie zachodnim i południowo-zachodnim do 25 września. Termin ten gwarantuje dobre rozkrzewienie się zboża jesienią i „zaprogramowanie” plonu. Jęczmień nie jest wrażliwy na osiadanie świeżo zaoranej gleby. Orka może być wykonana 7‑14 dni przed siewem, jednak zastosowanie agregatu z wałem strunowym zapewnia równomierny siew, a później równomierne wschody i rozwój roślin.

Wymagania pokarmowe

Jęczmień ozimy ma dość słaby system korzeniowy, dlatego pobiera składniki pokarmowe i wodę z gleby gorzej jak żyto. Z plonem 1 t ziarna i odpowiednią ilością słomy przeciętnie pobiera: 23‑26 kg azotu (N), 11 kg fosforu (P₂O₅), 22 kg potasu (K₂O), 7 kg wapnia (CaO), 4,5 kg magnezu (MgO), 3,5 kg siarki (S) lub w przeliczeniu na SO₃ – 9 kg oraz 5 g boru (B), 9 g miedzi (Cu), 260 g żelaza (Fe), 70 g manganu (Mn), 0,7 g molibdenu (Mo) i 60 g cynku (Zn). Wykazuje dużą wrażliwość na niedobór miedzi i średnią na niedobór manganu. Niedobór manganu występuje najczęściej w glebie świeżo wapnowanej oraz przy pH gleby powyżej 6,5.

Nawożenie

Jeżeli gleba jest bardzo kwaśna, stosować wapno węglanowe lub tlenkowe na ścierń, następnie wymieszać je kultywatorem lub wykonać podorywkę i natychmiast zabronować. W przypadku bardzo niskiej zasobności gleby w magnez zaleca się stosować wapno magnezowe, nawet niewielkie ilości – 300‑600 kg/ha dolomitu.

Nawożenie fosforem i potasem jest najbardziej efektywne gdy nawozy są dobrze wymieszane z 10‑20 cm warstwą gleby. Nawozy kompleksowe stosować najlepiej pod orkę siewną lub uprawki przedsiewne, 7‑14 dni przed siewem zboża. Dawki nawozów, w zależności od zasobności gleby i przewidywanego plonu, przedstawiono w tabeli.

Zalecane dawki nawozów kompleksowych do przedsiewnego i pogłównego nawożenia jęczmienia ozimego w kg/ha*

Nawóz [N:P2O5:K2O:(MgO:SO3)]	Zasobność gleby w fosfor i potas
	bardzo niska i niska		średnia1		wysoka i bardzo   wysoka
Przewidywany plon ziarna w t/ha	3,5	4,5	5,0	6,0	5,5	7,0
POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt [6:12:34:(10)]	350	450	330	400	230	290
POLIFOSKA® 5Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)]	280	360	270	320	180	230
POLIFOSKA® 6Zobacz produkt [6:20:30:(7)]	210	270	200	240	140	175
POLIFOSKA® 8Zobacz produkt [8:24:24(9)]	175	225	165	200	115	145
POLIDAP®Zobacz produkt [18:46:(5)] + sól potasowa 60	95 +105	120 +135	87 +100	105 +120	60 +75	75 +95

Zalecane dawki są bardzo oszczędne (minimalne), ale wysoce efektywne, a stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.

Jeżeli ze względów organizacyjnych lub finansowych nie zastosowano przedsiewnie całej dawki nawozów kompleksowych, można do 50% dawki stosować pogłównie, jak najwcześniej wiosną, czyli gdy jest możliwość wjechania na pole. Taki podział dawki dotyczy gleb o co najmniej średniej zasobności. Na glebach o niskiej zasobności, cała dawka fosforu i potasu winna być stosowana przedsiewnie.

Ważny wybór nawozu

W przypadku zbioru słomy w uprawie „zboże po zbożu” nawóz kompleksowy powinien charakteryzować się szerszym stosunkiem fosforu do potasu (P:K), czyli co najmniej 1:1,5, a więc przemiennie w latach zaleca się stosować nawozy o stosunku P:K-1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt) i o szerszym stosunku: POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt (P:K – 1:2,8) lub POLIFOSKA® 5Zobacz produkt (P:K-1:2).

W przypadku przyorywania słomy (która jest bogatym źródłem potasu) w uprawie „zboże po zbożu” stosowany nawóz kompleksowy powinien charakteryzować się węższym stosunkiem P:K, czyli 1:1 do 1:1,5, to znaczy przemiennie w latach należy stosować nawóz o stosunku P:K-1:1 (POLIFOSKA® 8Zobacz produkt) z nawozami o stosunku P:K-1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt).

Nawożenie azotem

Zaleca się stosować wczesną wiosną, z chwilą ruszania wegetacji jęczmienia ozimego. Pamiętajmy, że zboża pobierają najwięcej, bo ponad 70% azotu od fazy krzewienia do fazy rozpoczęcia kłoszenia, a nawozy azotowe są bardzo „ruchliwe” w glebie, stąd dawki azotu należy stosować doglebowo w 2 terminach. Nie powinno stosować się jednorazowo więcej jak 60 kg/ha azotu.

Jęczmień ozimy zaleca się nawozić wiosną dawką 20‑25 kg na każdą przewidywaną tonę ziarna, czyli plon ziarna 5 t z hektara wymaga nawożenia od 100 (na dobrym stanowisku) do 125 kg/ha azotu (na słabszym stanowisku). Najlepiej stosować azot wiosną w 2 terminach:

• 1 termin (N1) – z chwilą ruszania wiosennej wegetacji; od 40 kg N/ha, gdy zboże jest bardzo gęste, dobrze rozkrzewione i ma ciemnozielony kolor, do 60 kg N/ha na słabych plantacjach; na słabych plantacjach pierwsza dawka azotu najlepiej w formie saletry amonowej lub RSM, albo RSMS, z którym wprowadza się dodatkowo siarkę,
• 2 termin (N2) – na początku strzelania w źdźbło (wyczuwalne pierwsze kolanko) – 50‑70 kg N/ha azotu.

Taki podział dawki azotu zwiększa plon i zawartość białka w ziarnie. Można stosować dwie dawki azotu doglebowo, a trzecią planowaną zastosować w formie oprysków.

Przykładowe dawki nawozów azotowych do nawożenia jęczmienia ozimego w kg/ha*

Wyższe dawki azotu lub później stosowane mogą prowadzić do wylegania zboża, dlatego intensywna uprawa jęczmienia wymaga co najmniej jednokrotnego skracania, po ukazaniu się drugiego kolanka, a przed ukazaniem się ości (później jak u pszenicy).

Wczesną wiosną zaleca się stosować saletrę amonową, RSM, mocznik lub saletrzak. Niskie temperatury i powolny jeszcze wzrost zbóż, a w związku z tym powolne pobieranie azotu powoduje, że azot z mocznika lub RSM jest dłużej dostępny dla roślin. W późniejszych terminach zaleca się stosować tylko saletrę amonową lub mocznik.

Jęczmień dobrze reaguje na wiosenne nawożenie siarką. Wskazane jest stosować wczesną wiosną Saletrosan^® 26 lub RSMS.

Dokarmianie dolistne

Dokarmianie dolistne mocznikiem (Pulrea®) można stosować przy wykonywaniu praktycznie wszystkich zabiegów ochrony zbóż(na choroby grzybowe i szkodniki), gdy dozwolone jest mieszanie pestycydu z mocznikiem. Najlepiej wykonać co najmniej dwukrotne dokarmianie zboża. Pierwszy oprysk należy wykonać w do końca fazy krzewienia (15% roztwór mocznika + nawóz z miedzią, manganem, molibdenem i borem), a drugi oprysk w końcu fazy strzelania w źdźbło, stosując 5‑6% roztwór mocznika + nawóz dolistny z manganem i borem. Koniec fazy krzewienia lub początek strzelania w źdźbło to najważniejszy termin stosowania większości mikroskładników, które mają duży wpływ na przemiany azotu w roślinie i jakość ziarna, co jest niezmiernie ważne w warunkach intensywnego nawożenia azotem na glebach świeżo wapnowanych i o uregulowanym odczynie o pH powyżej 6,5. Dobre wyniki uzyskuje się również stosując dolistnie mocznik (+ mangan i zawsze tylko do 50 g/ha boru) w fazie kłoszenia – dawka jakościowa, szczególnie skuteczna w suche lata.

Przyorując słomę jęczmienia ozimego, pozostaje w glebie średnio na każdą 1 tonę ziarna 7,5 kg azotu (N), 2,5 kg fosforu (P₂O₅) i 16 kg potasu (K₂O), czyli przy plonie 5 t ziarna, z przyoraną słomą wprowadza się do gleby średnio: 37,5 kg azotu, 12,5 kg fosforu i 80 kg potasu.

Przyorując słomę, by przyspieszyć jej rozkład w glebie, należy stosować 6‑8 kg azotu na 1 tonę słomy, czyli zaleca się stosować 30‑40 kg N/ha, najlepiej od 65 do 90 kg/ha mocznika lub 110‑140 kg/ha RSM. Azot stosować przed przyoraniem słomy, szczególnie wówczas gdy po jęczmieniu będzie ponownie uprawiana inna roślina ozima.

Wpływ nawożenia na jakość ziarna

Prawidłowe nawożenie fosforem i potasem zwiększa odporność jęczmienia ozimego na choroby, mróz, niedobory wody i wyleganie. Decyduje także o lepszym wypełnieniu ziarna i równomiernym dojrzewaniu. Wówczas nawożenie azotem jest efektywniejsze i wzrasta nie tylko wielkość plonu, ale także zawartość białka w ziarnie. Nadmierne lub jednostronne nawożenie azotem sprzyja rozwojowi wielu chorób i szkodników.