Charakterystyka ogólna
Pszenica jara jest zbożem o dużych wymaganiach wodnych i reaguje spadkiem plonu w latach o mniejszej ilości opadów, szczególnie na glebach lżejszych. Największe wymagania wodne (okres krytyczny) występują od fazy krzewienia, poprzez fazę strzelania w źdźbło i kłoszenie. Niedobór wody w tych fazach powoduje spadek plonu. Słabo rozwinięty system korzeniowy powoduje, że jest mało odporna na suszę. Nadmiar wody w okresie formowania i dojrzewania ziarna sprzyja rozwojowi chorób grzybowych.
Pszenica jara nie ma dużych wymagań cieplnych podczas całego okresu wegetacji. Kiełkuje w temperaturze 1‑3°C, ale w wyższych temperaturach wschody są szybsze i równomierniejsze. Wytrzymuje przymrozki do -6°C. Lepiej znosi chłody niż nadmierne temperatury, zwłaszcza w fazie strzelania w źdźbło.
Wymagania glebowe
Pszenicę jarą uprawia się na najlepszych glebach, o dużych zdolnościach do magazynowania wody. Zboże to zaleca się uprawiać na glebach kompleksów pszennego bardzo dobrego i dobrego (klasa I do IIIb), żytniego bardzo dobrego (klasa IIIa i IIIb), pszennego górskiego i zbożowego górskiego oraz zbożowo-pastewnego mocnego. Na słabszych glebach, na przykład kompleksu żytniego dobrego (klasa IVa i IVb) należy zwrócić większą uwagę na dobór odmiany, a glebę utrzymywać w wysokiej kulturze. Na słabszych glebach nie powinno się stosować zbyt dużo uproszczeń i zbyt oszczędnych technologii.
Gleba powinna mieć uregulowany odczyn (pH w 1M KCl powyżej 6,0; do 6,8), zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu. Nie lubi gleb nadmiernie wilgotnych wiosną, co opóźnia wiosenne uprawki i siew.
Wiosną jak najbardziej ograniczyć uprawki, by ograniczyć straty wody i zniszczyć kiełkujące chwasty. Wyrównać pole włóką lub broną, zastosować przedsiewnie nawozy i przykryć je broną z wałem strunowym. Wysiew ziarna możliwie jak najwcześniej, bo jest to roślina dnia długiego i im wcześniej jest zasiana, tym dłuższy ma okres wzrostu wegetatywnego (do kwitnienia), czyli lepiej się ukorzeni i rozkrzewi, co przekłada się na poziom plonowania.
Wymagania pokarmowe
Pszenica jara słabo pobiera składniki pokarmowe i wodę z gleby. Z plonem 1 t ziarna i odpowiednią ilością słomy przeciętnie pobiera: 28‑30 kg azotu (N), 12 kg fosforu (P2O5), 22 kg potasu (K2O), 6 kg wapnia (CaO), 4 kg magnezu (MgO), 3,5 kg siarki (S) lub w przeliczeniu na SO3 – 9 kg oraz 5,5 g boru (B), 8,5 g miedzi (Cu), 360 g żelaza (Fe), 110 g manganu (Mn), 0,7 g molibdenu (Mo) i 70 g cynku (Zn). Wykazuje dużą wrażliwość na niedobór miedzi i manganu. Niedobór manganu występuje najczęściej w glebie świeżo wapnowanej oraz przy pH gleby powyżej 6,5.
Nawożenie
Jeżeli gleba jest bardzo kwaśna, stosować wapno węglanowe lub tlenkowe na ścierń, następnie wymieszać je kultywatorem lub wykonać podorywkę i natychmiast zabronować. W przypadku bardzo niskiej zasobności gleby w magnez, zaleca się stosować wapno magnezowe, nawet niewielkie ilości – 300‑600 kg/ha dolomitu.
Ze względu na słaby system korzeniowy i małą zdolność pobierania trudniej dostępnych składników pokarmowych z gleby, a także krótki okres wegetacji, nawożenie pszenicy jarej musi być bardzo dokładnie zbilansowane.
Nawożenie fosforem i potasem jest najbardziej efektywne gdy nawozy są dobrze wymieszane z 10‑20 cm warstwą gleby. Nawozy kompleksowe stosować najlepiej pod orkę – jesienią lub pod wiosenne uprawki przedsiewne, 7‑14 dni przed siewem zboża. Dawki nawozów, w zależności od zasobności gleby i przewidywanego plonu, przedstawiono w tabeli.
Zalecane dawki nawozów kompleksowych do przedsiewnego nawożenia pszenicy jarej w kg/ha*
| Nawóz[N:P2O5:K2O:(MgO:SO3)] | Zasobność gleby w fosfor i potas | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| bardzo niska i niska | średnia1 | wysoka i bardzo wysoka | ||||
| Przewidywany plon ziarna w t/ha | 3,0 | 4,0 | 3,5 | 5,0 | 4,5 | 6,0 |
POLIFOSKA® KRZEM Zobacz produkt [6:12:34:(10)] | 300 | 400 | 260 | 375 | 225 | 300 |
POLIFOSKA® 5 Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)] | 240 | 320 | 210 | 300 | 180 | 240 |
POLIFOSKA® 6 Zobacz produkt [6:20:30:(7)] | 180 | 240 | 160 | 250 | 135 | 180 |
POLIFOSKA® 8 Zobacz produkt [8:24:24:(9)] | 150 | 200 | 130 | 190 | 110 | 150 |
+ sól potasowa 60 |
75 + 110 |
105 + 145 |
70 + 95 |
100 + 130 |
60 + 60 |
80 + 80 |
Zobacz produkt, a przy plonie 5 t ziarna – 300 kg/ha POLIFOSKA® 5Zobacz produkt;1 – jeżeli nie jest znana zasobność gleby, stosować dawki jak dla średniej zasobności, do czasu wykonania analizy gleby.
Zalecane dawki są bardzo oszczędne (minimalne), ale wysoce efektywne, a stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.
Ważny wybór nawozu. W przypadku zbioru słomy w uprawie „zboże po zbożu” nawóz kompleksowy powinien charakteryzować się szerszym stosunkiem fosforu do potasu (P:K), czyli co najmniej 1:1,5, a więc przemiennie w latach zaleca się stosować nawozy o stosunku P:K-1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt) i o szerszym stosunku: POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt (P:K-1:2,8) lub POLIFOSKA® 5Zobacz produkt (P:K-1:2).
W przypadku przyorywania słomy (która jest bogatym źródłem potasu) w uprawie „zboże po zbożu” stosowany nawóz kompleksowy powinien charakteryzować się węższym stosunkiem P:K, czyli 1:1 do 1:1,5, to znaczy przemiennie w latach należy stosować nawóz o stosunku P:K-1:1 (POLIFOSKA® 8Zobacz produkt) z nawozami o stosunku P:K-1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt).
Nawożenie azotem
Azot zaleca się stosować w dawce 20‑30 kg na każdą przewidywaną tonę ziarna. Przewidując plon 5 ton należy stosować 100‑150 kg N/ha. Pamiętać należy o tym, że zboża pobierają najwięcej, bo ponad 70% azotu od fazy krzewienia do fazy rozpoczęcia kłoszenia, a nawozy azotowe są bardzo „ruchliwe” w glebie, stąd dawki azotu należy stosować doglebowo w 2‑3 terminach. Nie powinno stosować się jednorazowo więcej jak 60 kg/ha azotu.
Pszenicę jarą zaleca się nawozić wiosną dawką 100‑150 kg/ha azotu. Najlepiej stosować azot wiosną w 2‑3 terminach:
- 1 termin (N1) – 7‑14 dni przed siewem zboża w ilości 50‑60 kg N/ha,
- 2 termin (N2) – na początku strzelania w źdźbło (wyczuwalne pierwsze kolanko) w ilości 40‑60 kg N/ha azotu,
- 3 termin (N3) – na początku kłoszenia w ilości 30‑50 kg N/ha, przy dawkach powyżej 100 kg N/ha i gdy stosowano skracanie słomy.
Taki podział dawki azotu zwiększa plon i zawartość glutenu w ziarnie. Można stosować dwie dawki azotu doglebowo, a trzecią planowaną dawkę zastosować w formie oprysków. Wyższe dawki azotu mogą prowadzić do wylegania zboża, dlatego intensywna uprawa pszenicy jarej wymaga co najmniej jednokrotnego skracania, w końcu fazy krzewienia.
Zalecane dawki nawozów azotowych do nawożenia pszenicy jarej w kg/ha*
| Termin i forma nawozu | Potrzeby nawożenia azotem | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| duże i bardzo duże | średnie1 | bardzo małe i małe | |||||
| Przewidywany plon ziarna w t/ha | 3,0 | 4,0 | 3,5 | 5,0 | 4,5 | 6,0 | |
| przedsiewnie na przyorywaną słomę – mocznik | 60 – 90 | ||||||
| N-1 wiosną przedsiewnie: saletra amonowa lub RSM 28, albo saletrzak | 130 160 | 206 20 | 140 170 | 220 270 | 120 145 | 170 207 | |
| N-2 druga dawka (faza 30‑37): saletra amonowa lub mocznik | 120 87 | 150 110 | 120 87 | 150 110 | 120 87 | 150 110 | |
W rejonach, gdzie często występują wiosenne niedobory wody wskazane jest zastosowanie dużej (70% planowanej) dawki przedsiewnie w formie mocznika lub RSM. Nawozy te zabezpieczą roślinom azot w początkowym okresie ich wzrostu, gdy jest dobrze wilgotna gleba i umożliwia jednocześnie prawidłowy rozwój korzeni, co powoduje, że rośliny lepiej zniosą późniejsze niedobory wody, a jednocześnie są dobrze odżywione azotem na czas braków wody w glebie.
Przedsiewnie stosować pod zboża jare saletrę amonową, mocznik, RSM lub saletrzak. W późniejszych terminach (pogłównie) wysiewać saletrę amonową lub mocznik.
Dokarmianie dolistne
Dokarmianie dolistne mocznikiem można stosować przy wykonywaniu praktycznie wszystkich zabiegów ochrony zbóż (na choroby grzybowe i szkodniki), gdy dozwolone jest mieszanie pestycydu z mocznikiem. Najlepiej wykonać co najmniej dwukrotne dokarmianie zbóż, pierwszy oprysk należy wykonać w fazie krzewienia (15% roztwór mocznika + nawóz z miedzią, manganem, molibdenem i borem), a drugi oprysk w końcu fazy strzelania w źdźbło, stosując 5‑6% roztwór mocznika + nawóz dolistny z manganem i borem. Koniec fazy krzewienia lub początek strzelania w źdźbło to najważniejszy termin stosowania większości mikroskładników, które mają duży wpływ na przemiany azotu w roślinie i jakość ziarna, co jest niezmiernie ważne w warunkach intensywnego nawożenia azotem na glebach świeżo wapnowanych i o uregulowanym odczynie o pH powyżej 6,5. Dobre wyniki uzyskuje się również stosując dolistnie mocznik (+ mangan i zawsze tylko do 50 g/ha boru) w fazie kłoszenia – dawka jakościowa, szczególnie skuteczna w suche lata.
Przyorując słomę pszenicy jarej, pozostaje w glebie średnio na każdą 1 tonę ziarna 8,5 kg azotu (N), 3,5 kg fosforu (P2O5) i 16,5 kg potasu (K2O), czyli przy plonie 5 t ziarna, z przyoraną słomą wprowadza się do gleby średnio: 42,5 kg azotu, 15,5 kg fosforu i 82,5 kg potasu.
Przyorując słomę, by przyspieszyć jej rozkład w glebie należy zastosować azot w ilości 6‑8 kg na 1 tonę słomy, czyli zaleca się stosować 38‑45 kg N/ha, a więc najlepiej od 80 do 100 kg/ha mocznika lub 135‑160 kg/ha RSM. mocznik lub RSM stosować zawsze przed przyoraniem słomy, szczególnie gdy po pszenicy jarej będzie uprawiana roślina ozima.
Wpływ nawożenia na jakość
Prawidłowe nawożenie fosforem i potasem zwiększa odporność pszenicy jarej na choroby, niedobory wody i wyleganie. Decyduje również o lepszym wypełnieniu ziarna i równomiernym dojrzewaniu. Największy wpływ na jakość ziarna wykazuje nawożenie azotem, które zwiększa masę plonu oraz zawartość białka ogółem i glutenu w ziarnie, a więc polepszają się także właściwości przemiałowe i wypiekowe ziarna. Nadmierne nawożenie azotem sprzyja rozwojowi wielu chorób i szkodników.
