Pszenica ozima

Charakterystyka ogólna

Pszenica ozima jest zbożem o dość dużych wymaganiach wodnych i reaguje spadkiem plonu w latach o mniejszej ilości opadów, szczególnie na glebach lżejszych. Największe wymagania wodne (okres krytyczny) występują od fazy krzewienia do końca fazy strzelania w źdźbło, a dla niektórych odmian do początku kwitnienia. Nadmiar wody w okresie formowania i dojrzewania ziarna sprzyja rozwojowi chorób grzybowych i obniża jakość ziarna.

Pszenica ozima ma dość duże wymagania cieplne podczas całego okresu wegetacji. Słoneczna jesień wpływa na wzrost mrozoodporności. W zależności od odmiany wytrzymuje mrozy do -20°C, a nawet do -25°C pod okrywą śnieżną. Lubi ciepłą jesień, krótką zimę i wczesną, słoneczną wiosnę oraz równomierne, umiarkowane opady.

Wymagania glebowe

Pszenicę ozimą uprawia się na najlepszych glebach. Zboże to zaleca się uprawiać na glebach kompleksów pszennego bardzo dobrego i dobrego (klasa I do IIIb), żytniego bardzo dobrego (klasa IIIa i IIIb), pszennego górskiego i zbożowego górskiego oraz zbożowo-pastewnego mocnego. Na słabszych glebach, na przykład kompleksu żytniego dobrego (klasa IVa i IVb) należy zwrócić większą uwagę na dobór odmiany, a glebę utrzymywać w wysokiej kulturze. Na słabszych glebach nie powinno się stosować zbyt dużo uproszczeń i zbyt oszczędnych technologii. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn (pH w 1M KCl powyżej 6,0; do 6,8), zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu.

Optymalny termin siewu pszenicy w zależności od rejonu, od połowy września do końca pierwszej dekady października (najlepiej do końca września). Termin ten gwarantuje dobre rozkrzewienie się zboża jesienią i „zaprogramowanie” plonu.

Wymagania pokarmowe

Pszenica ozima gorzej pobiera składniki pokarmowe i wodę z gleby niż żyto. Z plonem 1 t ziarna i odpowiednią ilością słomy przeciętnie pobiera: 26‑28 kg azotu (N), 11 kg fosforu (P₂O₅), 19 kg potasu (K₂O), 5 kg wapnia (CaO), 4 kg magnezu (MgO), 3,5 kg siarki (S) lub w przeliczeniu na SO₃ – 9 kg oraz 5 g boru (B), 8,5 g miedzi (Cu), 270 g żelaza (Fe), 82 g manganu (Mn), 0,7 g molibdenu (Mo) i 60 g cynku (Zn). Wykazuje dużą wrażliwość na niedobór miedzi i manganu. Niedobór manganu występuje najczęściej w glebie świeżo wapnowanej oraz przy pH gleby powyżej 6,5.

Nawożenie

Pszenica nie reaguje dobrze na nawożenie obornikiem i utrudnione jest przygotowanie roli pod siew. Jeżeli gleba jest bardzo kwaśna, stosować wapno węglanowe lub tlenkowe na ścierń, następnie wymieszać je  kultywatorem lub wykonać podorywkę i natychmiast zabronować. W przypadku bardzo niskiej zasobności gleby w magnez zaleca się stosować wapno magnezowe, nawet niewielkie ilości – 300‑600 kg/ha dolomitu.

Nawożenie fosforem i potasem jest najbardziej efektywne, gdy nawozy są dobrze wymieszane z 10‑20 cm warstwą gleby. Nawozy kompleksowe stosować najlepiej pod orkę siewną lub uprawki przedsiewne, 7‑14 dni przed siewem zbóż. Dawki nawozów, w zależności od zasobności gleby i przewidywanego plonu, przedstawiono w tabeli.

Zalecane dawki nawozów kompleksowych do przedsiewnego i pogłównego nawożenia pszenicy ozimej w kg/ha*

Nawóz[N:P2O5:K2O:(MgO:SO3)]	Zasobność gleby w fosfor i potas
	bardzo niska i niska		średnia1		wysoka i bardzo wysoka
Przewidywany plon ziarna w t/ha	3,5	4,5	5,0	6,0	5,5	7,0
POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt [6:12:34:(10)]	350	450	330	400	230	290
POLIFOSKA® 5Zobacz produkt [5:15:30:(2:7)]	280	360	270	320	180	230
POLIFOSKA® 6Zobacz produkt [6:20:30:(7)]	210	270	200	240	140	175
POLIFOSKA® 8Zobacz produkt [8:24:24(9)]	175	225	165	200	115	145
POLIDAP®Zobacz produkt [18:46:(5)] + sól potasowa 60	95 +105	120 +135	87 +100	105 +120	60 +75	75 +95

Zalecane dawki są bardzo oszczędne (minimalne), ale wysoce efektywne, a stosowanie mniejszego nawożenia powoduje znaczne obniżenie plonów.

Jeżeli ze względów organizacyjnych lub finansowych nie zastosowano przedsiewnie całej dawki nawozów wieloskładnikowych, można do 50% dawki stosować pogłównie, jak najwcześniej wiosną, czyli gdy jest możliwość wjechania na pole. Taki podział dawki dotyczy gleb o co najmniej średniej zasobności. Na glebach o niskiej zasobności cała dawka fosforu i potasu winna być stosowana przedsiewnie.

Ważny wybór nawozu. W przypadku zbioru słomy w uprawie „zboże po zbożu” nawóz kompleksowy powinien charakteryzować się szerszym stosunkiem fosforu do potasu (P:K), czyli co najmniej 1:1,5, a więc przemiennie w latach zaleca się stosować nawozy o stosunku P:K-1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt) i o szerszym stosunku: POLIFOSKA® KRZEMZobacz produkt (P:K-1:2,8), POLIFOSKA® 5Zobacz produkt (P:K-1:2).

W przypadku przyorywania słomy (która jest bogatym źródłem potasu) w uprawie „zboże po zbożu” stosowany nawóz kompleksowy powinien charakteryzować się węższym stosunkiem P:K, czyli 1:1 do 1:1,5, to znaczy przemiennie w latach należy stosować nawóz o stosunku P:K-1:1 (POLIFOSKA® 8Zobacz produkt) z nawozami o stosunku P:K-1:1,5 (POLIFOSKA® 6Zobacz produkt).

Nawożenie azotem

Zaleca się stosować wczesną wiosną, z chwilą ruszania wegetacji pszenicy. Pamiętać należy o tym, że zboża pobierają najwięcej, bo ponad 70% azotu od fazy krzewienia do fazy rozpoczęcia kłoszenia, a nawozy azotowe są bardzo „ruchliwe” w glebie, stąd dawki azotu należy stosować doglebowo w 2‑3 terminach. Nie powinno stosować się jednorazowo więcej jak 60 kg/ha azotu.

Pszenicę ozimą zaleca się nawozić wiosną dawką około 20‑25  kg azotu na każdą przewidywaną tonę ziarna, już po uwzględnieniu dostępnych zapasów glebowych, czyli dla przewidywanego plonu 6 ton ziarna 120‑150 kg/ha azotu. Najlepiej stosować azot wiosną w 2‑3 terminach:

• 1 termin (N1) – z chwilą ruszania wiosennej wegetacji; od 30 kg N/ha, gdy zboże jest bardzo gęste, dobrze rozkrzewione i ma ciemnozielony kolor, do 60‑80 kg N/ha na późno sianych, osłabionych plantacjach; na słabych plantacjach pierwsza dawka azotu najlepiej w formie saletry amonowej lub RSM, RSMS, by zabezpieczyć rośliny dodatkowo w siarkę. Ze względu na dobre uwilgotnienie gleby można także zastosować saletrzak. Jest to dawka na dokrzewienie,
• 2 termin (N2) – na początku strzelania w źdźbło (wyczuwalne pierwsze kolanko) – 40‑60 kg N/ha azotu. Stosować już od 10. do końca kwietnia, pamiętając że na słabszych plantacjach i w rejonach z niedoborami wody stosować wcześniej (już około 10 kwietnia) i większą dawkę,
• 3 termin (N3)- przed kłoszeniem, do fazy przed otwarciem pochwy liściowej, do 50 kg N/ha, gdy zboże było skracane, najlepiej w formie mocznika, który w tym terminie najskuteczniej wpływa na poprawę zawartości białka w ziarnie. Pszenica do początku kłoszenia może pobrać 150 kg/ha azotu, a po tym okresie maksymalnie do 40‑50 kg, gdy ma optymalne warunki wzrostu, w tym dostatek wilgoci.

Taki podział dawki azotu zwiększa plon i zawartość glutenu w ziarnie. Można stosować dwie dawki azotu doglebowo, a trzecią planowaną dawkę zastosować w formie oprysków.

Wyższe dawki azotu mogą prowadzić do wylegania zboża, dlatego intensywna uprawa pszenicy wymaga co najmniej jednokrotnego skracania, w końcu fazy krzewienia.

Przykładowe dawki nawozów azotowych do nawożenia pszenicy ozimej w kg/ha*

Wczesną wiosną i w późniejszych terminach stosować saletrę amonową, mocznik lub RSM. Niskie temperatury i powolny jeszcze wzrost zbóż, a w związku z tym powolne pobieranie azotu powoduje, że azot z mocznika i RSM jest dłużej dostępny dla roślin.

Wczesną wiosną wskazane jest zabezpieczyć pszenicę w siarkę, szczególnie jeśli chce się osiągnąć dobry plon ziarna. Bez siarki efektywność nawożenia azotem, a w związku z tym intensywna uprawa pszenicy jest praktycznie niemożliwa.

Na bardzo intensywnych uprawach jakościowych zaleca się także dawkę jakościową, na liść flagowy, czyli najczęściej 15‑30 maja, tylko w formie mocznika. Dawka zadziała gdy będzie dostatek wilgoci, dlatego w warunkach niedoboru wody od fazy 37 poleca się dokarmianie dolistne mocznikiem.

Dokarmianie dolistne

Dokarmianie dolistne mocznikiem można stosować przy wykonywaniu praktycznie wszystkich zabiegów ochrony zbóż (na choroby grzybowe i szkodniki), gdy dozwolone jest mieszanie pestycydu z mocznikiem. Najlepiej wykonać co najmniej dwukrotne dokarmianie pszenicy, pierwszy oprysk należy wykonać w końcu fazy krzewienia (15% roztwór mocznika + nawóz z miedzią, manganem, molibdenem i borem), a drugi oprysk w końcu fazy strzelania w źdźbło, stosując 5‑6% roztwór mocznika + nawóz dolistny z manganem i borem. Koniec fazy krzewienia lub początek strzelania w źdźbło to najważniejszy termin stosowania większości mikroskładników, które mają duży wpływ na przemiany azotu w roślinie i jakość ziarna, co jest niezmiernie ważne w warunkach intensywnego nawożenia azotem na glebach świeżo wapnowanych i o uregulowanym odczynie  o pH powyżej 6,5. Dobre wyniki uzyskuje się również stosując dolistnie mocznik (+ mangan i zawsze tylko do 50 g/ha boru) w fazie kłoszenia – dawka jakościowa, szczególnie polecana w suche lata.

Przyorując słomę pszenicy ozimej, pozostaje w glebie średnio na każdą 1 tonę ziarna 7 kg azotu (N), 2,5 kg fosforu (P₂O₅) i 14 kg potasu (K₂O), czyli przy plonie 5 t ziarna, z przyoraną słomą wprowadza się do gleby średnio: 30 kg azotu, 12,5 kg fosforu i 70 kg potasu.

Przyorując słomę, by przyspieszyć jej rozkład w glebie, należy stosować azot w ilości 6‑8 kg na 1 tonę słomy, czyli 35‑45 kg N/ha, a więc najlepiej około 125‑160 kg RSM. Konieczne jest stosowanie RSM zawsze przed przyoraniem słomy, gdy po pszenicy będzie ponownie uprawiana pszenica lub inna roślina ozima.

Wpływ nawożenia na jakość

Prawidłowe nawożenie fosforem i potasem zwiększa odporność pszenicy ozimej na choroby, mróz, niedobory wody i wyleganie. Decyduje także o lepszym wypełnieniu ziarna i równomiernym dojrzewaniu. Pszenica prawidłowo nawożona fosforem i potasem lepiej reaguje na nawożenie azotem, zwiększając plon i jakość ziarna. Nadmierne lub jednostronne nawożenie azotem sprzyja rozwojowi wielu chorób i szkodników.