Przed nami trudny okres – żniwa, a tuż po nich czeka nas kolejny sezon wegetacyjny. Okres pożniwny to dobry czas wapnowania gleb, ponieważ wysiewając wapno na ścierń mamy możliwość kilkakrotnego mieszania go z glebą w trakcie wykonywania uprawek pożniwnych.
Niski odczyn Polskich gleb
Stopień zakwaszenia gleb w Polsce jest zróżnicowany, jednak znacząca powierzchnia wykazuje odczyn kwaśny i bardzo kwaśny. Według IUNG – PIB największy procent gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych znajduje się w województwie podlaskim, mazowieckim, łódzkim i podkarpackim, najmniejszy w opolskim i kujawsko-pomorskim.
Rys. 1. Zróżnicowanie odczynu gleb w Polsce
Źródło: IUNG – PIB Puławy
Optymalne pH gleby
Gleby w zależności od odczynu można podzielić na bardzo kwaśne (pH < 4,5), kwaśne (pH 4,6‑5,1), lekko kwaśne (pH 5,6‑6,5), obojętne (pH 6,6‑7,2) oraz alkaliczne (pH > 7,3). Gleby użytków rolnych powinny wskazywać pH w granicach 5,0‑7,0. Wartość pH poniżej 4,5 stwarza niebezpieczeństwo zakwaszenia gleby, a wartość powyżej 7,0 niebezpieczeństwo alkalizacji, które negatywnie wpływają na stan mikroflory i mikrofauny glebowej. W takich warunkach nie jest możliwe uzyskanie wysokich i stabilnych plonów upraw, dlatego regulowanie odczynu gleby jest podstawowym zabiegiem, który powinien być wykonany przed ustaleniem potrzeb nawozowych roślin.
Skutkiem zakwaszenia gleb jest:
- ograniczona dostępność pierwiastków - na glebach bardzo silnie zakwaszonych (o pH 4,0) azot, fosfor, potas, wapń, magnez są bardzo słabo dostępne dla roślin,
- zwiększenie ruchliwości niebezpiecznych dla roślin i ludzi pierwiastków, głównie metali ciężkich,
- ograniczenie aktywności drobnoustrojów biorących udział w rozkładzie substancji organicznej,
- osłabienie intensywności przebiegu procesu pobierania wolnego azotu z powietrza oraz składników pokarmowych do głębszych warstw gleby, czego konsekwencją jest spadek żyzności gleby i pogorszenie jej jakości,
- produkowanie dużych ilości gazów do atmosfery: dwutlenku siarki, tlenków azotu i dwutlenku węgla, które docierają do gleb w postaci kwaśnych deszczy i tzw. suchego opadu.
Do zakwaszenia gleb może prowadzić stosowanie niektórych nawozów mineralnych, zwłaszcza azotowych i potasowych, które są fizjologicznie kwaśne.
Profilaktyka – kilka ważnych porad
Aby zachować lub podnieść odczyn gleby do optymalnej wartości, pożądanej przez większość gatunków roślin, powinniśmy:
- kontrolować pH gleby, najlepiej co 4 lata, lub corocznie jeśli mamy zbyt niski odczyn, a każdego roku wapnujemy. Analizę powinniśmy przeprowadzić w Stacji Chemiczno-Rolniczej lub w laboratorium Ośrodka Doradztwa Rolniczego.
-
po uzyskaniu wyników należy określić potrzebę wapnowania. Może okazać się, że pH gleby mieści się w optymalnym zakresie dla kategorii agronomicznej gleby (tabela 1) i wapnowanie jest zbędne, ale może być też na tyle niskie, że wapnowanie będziemy musieli rozłożyć na lata.
Tabela 1. Ocena potrzeb wapnowania gleb mineralnych
Kategoria agronomiczna gleby Ocena potrzeb wapnowania dla pHKCl konieczne potrzebne wskazane ograniczone* zbędne Bardzo lekkie < 4,0 4,1‑4,5 4,6‑5,0 5,1‑5,5 > 5,6 Lekkie < 4,5 4,6‑5,0 5,1‑5,5 5,6‑6,0 > 6,1 Średnie < 5,0 5,1‑5,5 5,6‑6,0 6,1‑6,5 > 6,6 Ciężkie < 5,5 5,6‑6,0 6,1‑6,5 6,6‑7,0 > 7,1 * optymalny zakres odczynu dla danej kategorii agronomicznej gleby
Źródło: IUNG – PIB Puławy
-
określić dawkę wapna. Uwaga! Zbyt duże dawki wapna mogą spowodować przewapnowanie gleby, natomiast zbyt niskie mogą nie przynieść pożądanych efektów. Znając kategorię agronomiczną gleby i potrzeby wapnowania, można ustalić wielkość dawki nawozów wapniowych (tabela 1 i 2).
Optymalne dawki nawozów wapniowych przedstawiono w tabeli poniżej. Im niższe pH i gleba cięższa tym zalecane wielkości dawek CaO na ha są większe.
Tabela 2. Optymalne dawki CaO w t/ha
Kategoria agronomiczna gleb Przedział potrzeb wapnowania konieczne potrzebne wskazane ograniczone Bardzo lekkie 3,0 2,0 1,0 - Lekkie 3,5 2,5 1,5 - Średnie 4,5 3,0 2,0 1,0 Ciężkie 6,0 3,0 2,0 1,0 Źródło: IUNG – PIB Puławy
Przykład: próbkę gleby pobrano z gleby średniej i pH wyniosło 5,4, czyli mieści się w przedziale „wapnowanie potrzebne”, a zatem zgodnie z zaleceniem na pole należy wysiać 3,0 t/ha CaO.
- dzielić dawki. Zaleca się rozłożyć zbyt duże dawki wapna (przekraczające 2,5 t CaO/ha) na okres kilku lat. Jednorazowe stosowanie zbyt dużych dawek wapna, lub wapna szybkodziałającego np. w formie tlenków może wyrządzić więcej szkód, niż korzyści. Ponadto, zastosowanie zbyt dużych dawek może skutkować ich wymyciem już w pierwszym roku, w ilości nawet do około 25% (przy okazji wymywane zostają również inne składniki pokarmowe).
- wysiewać wapno pod przedplon rośliny wymagającej optymalnego odczynu, np. rzepak należy do takich roślin, a jego przedplonem jest pszenica ozima, więc wapnowanie powinniśmy zastosować przed siewem pszenicy.
- wapnowanie stosować na 4 tygodnie przed wysiewem innych nawozów, a także rośliny uprawnej. Nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych nie należy również mieszać z innymi nawozami mineralnymi, a zabieg ten wykonać przynajmniej 4 tygodnie przed zastosowaniem nawozów fosforowych i potasowych, tj. POLIDAP®, POLIDAP® LIGHT, POLIFOSKA® 4, POLIFOSKA® 5, POLIFOSKA® 6, POLIFOSKA® 8, POLIFOSKA® M, POLIFOSKA® PETROPLON, POLIFOSKA® 12, POLIMAG® S.
Należy pamiętać także o tym, że tuż po wapnowaniu nie powinno się nic siać! - nie wykonywać wapnowania w tym samym roku, w którym stosuje się obornik, gnojówkę bądź gnojowicę lub inny nawóz zawierający azot, ponieważ nawozy wapniowe zwiększają możliwości ulatniania się amoniaku, a nasilając procesy rozkładu materii organicznej mogą powodować straty azotu.
- nawóz wapniowy dobrać do kategorii gleby - nawóz typu węglanowego CaCO3 stosujemy na gleby lekkie i bardzo lekkie, natomiast na gleby średnie i ciężkie zaleca się przede wszystkim nawozy tlenkowe CaO.
- nie wysiewać nawozów wapniowych na mokrą glebę, gdyż możemy przyczynić się do zniszczenia jej struktury. Nawozy wapniowe najlepiej działają w środowisku wilgotnym oraz w niskich temperaturach. Na tempo ich działania wpływa również stopień rozdrobnienia nawozu oraz stopień wymieszania z glebą. Stosując nawozy wapniowe po żniwach, mamy możliwość wielokrotnego wymieszania ich z glebą. Ponadto w okresie jesieni nawóz na skutek opadów deszczu może zostać przemieszczony w głębsze warstwy gleby, powodując odkwaszanie podglebia.
Musimy pamiętać, aby dbać o optymalny odczyn gleby i systematycznie wapnować nasze pola, ponieważ tylko regularne wapnowanie poprawia właściwości fizyczne i chemiczne gleby, a także zwiększa przyswajalność składników pokarmowych przez rośliny.
