Najważniejszym wskaźnikiem urodzajności gleby jest jej odczyn, dlatego dbanie o żyzność i właściwe pH gleby powinno być priorytetem w każdym gospodarstwie rolnym. Bez uregulowanego pH gleby nie możemy liczyć na wysokie plony. 

Podstawą jest analiza gleby

Regularna kontrola odczynu gleby oraz utrzymanie pH gleby na prawidłowym poziomie jest gwarancją uzyskania wysokich plonów o dobrych parametrach jakościowych. Pierwszym krokiem, żeby sprawdzić odczyn gleby jest analiza glebowa wykonana w laboratorium. W tym celu musimy sporządzić reprezentatywną próbkę gleby. Reprezentatywną, dlatego, że powinniśmy ją przygotować z powierzchni nie większej niż 4 ha z miejsc o zbliżonych warunkach. Jedna próbka powinna składać się z przynajmniej 20 próbek pierwotnych. Nie musi być ona zbytnio duża, 0,5 kg jest to wystarczająca ilość gleby, ale warto dopytać w laboratorium, w którym będziemy badać glebę. Materiał do badania najlepiej jest pobrać tuż po żniwach. Po otrzymaniu wyników laboratoryjnych możemy ustalić potrzeby wapnowania, a mianowicie czy jest ono konieczne, wskazane, czy też zbędne.

Wapnowanie gleb - dlaczego ważne?

Wapnowanie gleb ma wpływ na obecność mikroorganizmów glebowych, które z kolei wpływają na szybszy rozkład materii organicznej oraz większą dostępność składników pokarmowych dla roślin. To właśnie od odczynu gleby zależy dostępność azotu, fosforu, potasu, wapnia i magnezu, gdyż ich przyswajalność zwiększa się wraz ze wzrostem pH gleby. Przedział najbardziej pożądanego pH to 6,5 do 7,2. Przy odczynie poniżej 4,5 (bardzo kwaśne gleby) pierwiastki te są bardzo słabo dostępne dla roślin. W takich warunkach zwłaszcza fosfor ulega uwstecznieniu przez glin i żelazo w skutek czego jest on niedostępny dla roślin. Z drugiej strony na glebach o odczynie zasadowym fosfor jest blokowany przez wapń i również słabo dostępny dla roślin.

Kolejną korzyścią wapnowania jest zwiększenie efektywności pobierania przez rośliny azotu w formie amonowej, gdyż ustaje proces nitryfikacji, którego zadaniem jest przekształcenie form azotu, z amonowej do azotanowej. Dodatkowo zabieg wapnowania przyczynia się nie tylko do rozwoju bakterii wiążących azot, lecz również do ograniczenia występowania w glebie szkodliwych dla roślin grzybów i pasożytów, dla których środowisko kwaśne jest dużo korzystniejsze do rozwoju.

Dzięki wapnowaniu gleby poprawia się jej struktura. W warunkach optymalnego pH gleby, dzięki wysyceniu kompleksu sorpcyjnego kationami wapnia i magnezu powstaje struktura gruzełkowata gleby, która powoduje, że gleba, gdy jest bardziej wilgotna, nie zlepia się, z kolei wysuszona nie twardnieje i nie tworzy na swojej powierzchni skorupy, co wpływa na jej łatwiejszą uprawę. A co istotne, taka struktura stwarza optymalne warunki do prawidłowego wzrostu i rozwoju korzeni.

Wrażliwość roślin uprawnych na odczyn gleby

Rośliny najlepiej rosną i plonują tylko w warunkach optymalnego dla nich odczynu. Większość roślin uprawnych preferuje odczyn od lekko kwaśnego do obojętnego. Niektóre z nich preferują lub są bardziej tolerancyjne względem kwaśnego odczynu. Z badań wynika, że rośliny uprawne najbardziej wrażliwe na niski odczyn gleby to burak cukrowy, jęczmień, lucerna, koniczyna i soja. Do prawidłowego rozwoju potrzebują optymalnego pH gleby w granicach 6,6 – 7,0. Pszenica, rzepak, kukurydza, groch i bobik również wykazują wrażliwość na kwaśny odczyn gleby i wymagają pH gleby 6,16,5. Średnią wrażliwością charakteryzuje się pszenżyto, ziemniaki i mieszanki zbożowe (pH gleby 5,6 - 6,0), natomiast najmniejszą żyto, owies, łubin i len (pH gleby 5,15,5), choć w przypadku żyta, aby mogło wysoko plonować musi być uprawiane w odczynie lekko kwaśnym.

Dawka wapna

Dawka wapna zależy od odczynu oraz kategorii agronomicznej gleby. Generalnie im gleba cięższa tym posiada większą zdolność buforową, a więc do regulacji odczynu wymaga większej dawki nawozu wapniowego. Na glebach cieżkich przy pH wynoszącym do 5,5 powinniśmy zastosować aż 6 t CaO na ha. Jest to bardzo duża dawka do jednorazowego zastosowania, dlatego powinniśmy ją podzielić. Pamiętajmy jednak, że maksymalna zastosowana  dawka w jednym roku nie powinna być wyższa niż 2,5 t CaO/ha. Wagowo jednak ilość masy zastosowanego nawozu będzie zależała od jego procentowego składu. Co oznacza, że wysiewając 2 tony nawozu w formie węglanowej zawierającego 50 % CaO zaaplikujemy 1 t CaO/ha. Dlatego, planując zakup nawozu wapniowego powinniśmy przeliczyć zalecaną dawkę na wagową ilość danego wapna nawozowego biorąc pod uwagę procentową zawartość CaO.

Tabela 1. Ocena potrzeb wapnowania gleb mineralnych

Jednorazowe stosowanie zbyt dużych dawek wapna, lub wapna szybkodziałającego np. w formie tlenków może wyrządzić więcej szkód, niż korzyści. Ponadto, zastosowanie zbyt dużych dawek może skutkować ich wymyciem już w pierwszym roku, w ilości nawet do około 25% (przy okazji wymywane zostają również inne składniki pokarmowe).

Jakie wapno na glebylekkie,a jakie na ciężkie ?

Dokonując wyboru nawozu wapniowego należy wziąć pod uwagę rodzaj gleby. Na gleby lekkie, w których zasobność w próchnicę jest mniejsza, poleca się stosować wapno węglanowe (CaCO₃), które działa zdecydowanie wolniej i jest mniej reaktywne. Z kolei na gleby ciężkie i zbite najlepiej zastosować wapno o szybkim działaniu, czyli wapno tlenkowe CaO. Ta forma wapna w krótkim czasie wchodzi w reakcję z wodą, stąd jej szybkość działania, lecz z uwagi na to, że powoduje ona zbyt reaktywne działanie może niekorzystnie wpłynąć na wschody roślin jeśli zastosujemy ją na krótko przed siewem, czy też pogłównie.

Nawozy wapniowe najlepiej jest stosować na ściernisko, zaraz po żniwach, gdyż dzięki temu mamy pewność, że nawóz zostanie dobrze wymieszany z glebą podczas dalszych uprawek. Warunkiem dobrze wykonanego zabiegu jest także równomierny rozsiew rozdrobnionego wapna, optymalnie przeliczona dawka oraz wysiew nawozu pod przedplon rośliny o wyższych wymaganiach względem odczynu. Pamiętajmy, że wapna nie należy mieszać z nawozami mineralnymi oraz nie stosować w bliskim odstępie czasu z obornikiem.